A zabytki niszczeją nadal! - głos z innej rzeczywistości

Felieton będzie krótki. Bo też na temat dewastacji zabytków napisano już bardzo dużo: o ich maso­wym niszczeniu tuż po wojnie (np. dworów, pała­ców, parków przydworskich), a także o latach powolnej, ale skutecznej dewastacji (świadomej czy nieświadomej - nie ma to znaczenia) postę­pującej do dnia dzisiejszego, kiedy mamy „Usta­wę o ochronie dóbr kultury i o muzeach" z 1962 r., a także uchwałę w sprawie wykorzystania zabyt­ków nieruchomych na cele użytkowe z 1978 r. 

Tak, przepisów, zakazów i nakazów jest obecnie niemało, ale nic nie zmienia się na lepsze, wprost przeciwnie. I niech nikt nikomu nie zamydla oczu jakimiś bardzo sporadycznymi (choć na pewno cennymi), rozdmuchiwanymi przez prasę inicja­tywami instytucji lub osób prywatnych. Na tzw. łamach urastają one do gigantycznych przed­sięwzięć w dziedzinie ochrony dóbr kultury, prze­słaniając trzeźwe spojrzenie na codzienną rze­czywistość. Tymczasem owa rzeczywistość jest taka, że każdego roku zostaje zdewastowanych bądź też z braku opieki umiera śmiercią natural­ną kilkadziesiąt (kilkaset? - nie ma w tym wzglę­dzie dokładnych statystyk) obiektów zabytko­wych oraz drobnych zabytkowych przedmiotów, także rozkradanych lub wywożonych poza grani­ce kraju. A cały paradoks polega na tym, że jednocześnie zamiast remontować, zabezpie­czać, konserwować to, co istnieje, topi się miliony złotych w inwestowaniu w odbudowę zniszczo­nych do piwnic, czyli praktycznie nie istniejących, obiektów zabytkowych. (Zaznaczam w tym miej­scu, że odbudowa, ściślej restytucja Zamku Kró­lewskiego, Starych Miast Warszawy czy Gdańska jest poza wszelką dyskusją).

Nie miejsce tu na podawanie przykładów skrajnej głupoty w działalności wandali, złodziei, niero­bów i brakorobów (mowa o niektórych tzw. eki­pach konserwatorskich), cwaniaków robiących na zabytkach ciężkie pieniądze, nawet osób wy­soko postawionych w hierarchii politycznej, które stając przed wspaniałą fasadą odnowionego i dobrze użytkowanego pałacu pytają „co to za kamienica?" (sic!), dodając: „ładna, można by to wziąć dla nas" (autentyczne!). Faktem jest, że nie do rzadkości należą połamane, podziurawione, splugawione i oplute zabytki — dzieła myśli i rąk dawnych mistrzów. Straszą one dziś swym wy­glądem, przypominając sponiewierane, rozsypujące się baraki.

Proces niszczenia piękna trwa więc nadal — i po­myśleć, że mimo wszystkich akcji popularyzujących ideę ochrony zabytków w prasie, radiu i TV, przykładowego nagradzania zasłużonych dla tej ochrony, a karaniu (rzadziej, znacznie rzadziej)] dewastatorów, ukazywania na licznych wystawach piękna uratowanych od zagłady dzieli sztuki. Mimo to i mimo działania na terenie naszego kraju całej rzeszy ludzi autentycznie oddanych sprawie ratowania dóbr kultury, aż trudno dopuścić myśl, że mieszkają u nas także ludzie, którzy o ochronie zabytków nie wiedzą zgoła nic, a jeśli cokolwiek wiedzą, to uważają wszystkie zabytki za „starocie, które nic nie są warte"! Chyba błąd tkwi w wychowaniu, w braku elementarnych zasad z zakresu kultury i estetyki, we wrodzonym niechlujstwie życiowym.

Ludzi schwytanych na wyrządzaniu szkody do­brom kultury lub wydających bezmyślne decyzje w tym zakresie - należy karać. Nasza „Ustawa" z 1962 r. jest w tym względzie zbyt tolerancyjna i już przestarzała - najsurowsze kary, jakimi dys­ponuje to areszt od 3 miesięcy do 1 roku oraz grzywna od 4500 do 30 000 zł. W przeliczeniu np. na dochody, jakie może przynieść zamiana za­bytkowego dworu czy lamusa na tuczarnię - kary te są śmieszne. A jeszcze trzeba dodać, że upo­ważnione do karania władze zbyt często lekce­ważą karne sprawy dotyczące zabytków, nato­miast służba konserwatorska zbyt rzadko w wal­ce ze społecznymi szkodnikami sięga po broń ostateczną, co w wielu wypadkach może ozna­czać, że się po prostu „dogaduje". Wydaje się, że gdyby kary te były wyższe — jak za przestępstwa gospodarcze, rozbój, może nawet napad z bronią w ręku - to każdy potencjalny wandal (zakłada­jąc, że mniej lub więcej orientuje się w przepi­sach) zanim zacząłby przekraczać prawo, zasta­nowiłby się - czy warto. Przy wyższych karach wzrasta znacznie ranga zabytków, przynajmniej w ogólnym odczuciu.

A swoją drogą, o co w tym wszystkim chodzi?. Niczyjej przecież winy tu nie ma — po prostu w naszym kraju jest zbyt dużo (jeszcze!) tych cholernych zabytków...


Taki oto felieton p.t. "A zabytki niszczeją nadal!"ukazał się na łamach czasopisma "Spotkania z Zabytkami" w 1981 roku !!!

Minęły od tego czasu 32 lata, zmienił się ustrój, kolejne pokolenia Polaków wchodzą w dorosłe życie, a wszystkie przedstawione problemy są wciąż aktualne! Nie ma chyba drugiej dziedziny naszego życia w której czas tak stanął w miejscu. W przypadku ochrony zabytków tkwimy w głębokim PRL i nie widać perspektyw aby to się zmieniło. 

Nieprawda ? Przeczytajmy w takim razie słowa z tamtej epoki jeszcze raz i dopasujmy do otaczającej nas rzeczywistości. Zabytki jak niszczały, tak niszczeją nadal, w dalszym ciągu setki z nich każdego roku są wyburzane lub doprowadzane do kompletnej ruiny, wciąż mamy propagandę sukcesu, która z nic nie znaczących wydarzeń w sferze kultury tworzy arcydzieła PR, kary za niszczenie zabytków są w dalszym ciągu tak samo śmieszne, a organy ścigania wciąż nie widzą w tym problemu. Nie może być inaczej ponieważ funkcjonuje wspomniana w felietonie ustawa, mają miejsce przedstawione procesy korupcyjne, kultura i wychowanie obywateli dalej na tak samo niskim poziomie. W dalszym ciągu ogromne pieniądze są ładowane w inwestycje wątpliwe i kontrowersyjne, gdy giną autentyczne perły. Wciąż mamy za dużo tych cholernych zabytków...