Czeski film (3)

Pozostajemy przy nowoczesnej architekturze i przy porównaniach polsko-czeskich - udajemy się na wycieczkę do czeskiego Zlina - miasta, które miało się równać z Wiedniem i Berlinem, a stworzyli je ludzie dla których nie było rzeczy niemożliwych. To tutaj na początku XX wieku Tomas Bata zrewolucjonizował rynek obuwia na świecie tworząc pierwszą swoją fabrykę butów szytych z tekstyliów co pozwoliło obniżyć ich cenę, a wraz z tym rozpowszechnić je wśród milionów nabywców. Wzrastająca produkcja (przede wszystkim dla wojska podczas I wojny światowej) wymagała rozbudowy istniejących zakładów i budowy osiedli dla tysięcy robotników. Początkowo Zlin miał projektować sam Le Corbusier, jednak zlecono całość jego uczniowi Frantiskowi Lydie Gahura. Powstało miasto nowoczesne, o czym świadczyła nie tylko jego architektura, ale i styl życia jego mieszkańców narzucony przez brata tragicznie zmarłego Tomasa - Jana Antonina Bata. Wprowadził specyficzne sposoby zarządzania i inwigilacji swoich pracowników w zamian dając im pracę i mieszkania. Na okolicznych wzgórzach powstały rzędy identycznych domów-klocków, których formę i kształt determinowała funkcja. W tym samym stylu były pozostałe budowle miasta, oparte na określonej siatce konstrukcyjnej, wykończone ścianami osłonowymi ze szkła lub cegły, z dominującym halami fabrycznymi w centrum. Tuż obok powstał hotel, dom towarowy i największe w ówczesnej Europie kino. Całość wieńczył najwyższy w przedwojennych Czechach biurowiec, gdzie właściciel poruszał się między piętrami w mobilnym biurze-windzie. Szczegóły tego socjologiczno-architektonicznego eksperymentu oraz historię rodziny Bata doskonale opisał Mariusz Szczygieł w swojej książce "Gottland", poznamy ją również w miejscowym nowoczesnym muzeum oraz na ulicach miasta. Wciąż można podziwiać zachowany w niezmienionym stanie gabinet-windę oraz dziesiątki innych pamiątek dawnej świetności Zlina, którego architektura i filozofia życia znalazła odbicie na całym świecie.

W dzisiejszej Polsce zachowały się dwie dawne fabryki "Bata", w Chełmku i w Krapkowicach-Otmęcie. W tej ostatniej wciąż stoją "zlinowskie" funkcjonalistyczne hale fabryczne chociaż od dawna nic się w nich nie produkuje. Służą dzisiaj jako siedziby magazynów i firm "Parku Przemysłowego" lub popadają w ruinę. Tuż obok powstały obiekty towarzyszące takie jak hala sportowa, stołówka, kino i osiedla mieszkaniowe. W różny sposób dzisiaj zagospodarowane, zazwyczaj "termozamordowane" w kolorze "srakoseledynożółciu" chociaż cieszy fakt, że nie podzieliły losu dziesiątek zabytków przemysłowych Śląska wywiezionych na złom. To nie tylko relikty bardzo dobrej architektury ale fragment pewnej historii, która zadziwiła świat.