Prywatne putta z wrocławskiej ambony
W przyszłym tygodniu rozpocznie się aukcja XVI-wiecznych figurek aniołków pochodzących z wrocławskiej polskokatolickiej katedry Marii Magdaleny przy ulicy Szewskiej. Poniżej kilka pism i wyrok sądowy odsłaniające kulisy całej sprawy. Wynika z nich min. że w ocenie Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego brak jest dowodów, które wskazywałyby, że Skarbowi Państwa przysługiwał tytuł prawny do przedmiotowych putt.
WYROK W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 22 września 2011 r.
Sąd Okręgowy we Wrocławiu Wydział I Cywilny
w składzie następującym:
Przewodniczący: SŚO Aneta Fiałkowska - Sobczyk
Protokolant: Katarzyna Dunajewska
po rozpoznaniu w dniu 8 września 2011 r. we Wrocławiu sprawy z powództwa Tomasza Jabłońskiego przeciwko Parafii Katedralnej Kościoła Polskokatolickiego pod wezwaniem Św. Marii Magdaleny we Wrocławiu o ustalenie
ustala, że powód Tomasz Jabłoński jest właścicielem trzech sztuk alabastrowych puttów (figurek aniołków) z XVI wieku, pochodzących z ambony kościoła Św. Marii Magdaleny we Wrocławiu autorstwa Frederica Grossa;
zasądza od strony pozwanej Parafii Katedralnej Kościoła Polskokatolickiego pod wezwaniem Św. Marii Magdaleny we Wrocławiu na rzecz powoda Tomasza Jabłońskiego kwotę 3 617 zł tytułem zwrotu kosztów procesu;
nakazuje stronie pozwanej Parafii Katedralnej Kościoła Polskokatolickiego pod wezwaniem Św. Marii Magdaleny we Wrocławiu uiścić na rzecz Skarbu Państwa (Sądu Okręgowego we Wrocławiu) kwotę 6 000 zł tytułem opłaty sądowej od pozwu, od uiszczenia której powód był zwolniony.
UZASADNIENIE
Powód Tomasz Jabłoński wniósł do tut. Sądu powództwo przeciwko Parafii Katedralnej Kościoła Polskokatolickiego pod wezwaniem Św. Marii Magdaleny we Wrocławiu o ustalenie, iż jest właścicielem trzech sztuk alabastrowych figurek aniołków pochodzących z ambony z XVI w., znajdującej się w Kościele Św. Marii Magdaleny we Wrocławiu.
W uzasadnieniu żądania powód podniósł, iż w 1998 roku nabył od Henryka Tomaszewskiego w drodze zamiany trzy putta. Zgodnie z informacją przekazaną przez Henryka Tomaszewskiego putta miały być eklektycznymi figurkami z XIX wieku. Po upływie 10 lat od nabycia figurek, zostały one zabezpieczone przez Prokuraturę Rejonową dla Wrocławia Stare - Miasto, jako dowody rzeczowe w postępowaniu przygotowawczym, które w rezultacie zostało umorzone. Zgodnie z postanowienie z dnia 31 maja 2010 r. w przedmiocie dowodów rzeczowych po umorzeniu śledztwa dowód rzeczowy w postaci trzech puttów postanowiono wydać Kościołowi Marii Magdaleny we Wrocławiu.
Powód wywodził swoje prawo własności do trzech zabytkowych figurek z faktu ich nabycia w dobrej wierze i posiadania od 1998 r.
W odpowiedzi na pozew strona pozwana - Parafia Katedralna Kościoła Polskokatolickiego pod wezwaniem Św. Marii Magdaleny we Wrocławiu - wniosła o oddalenie powództwa.
W uzasadnieniu swojego stanowiska strona pozwana zarzuciła, iż była i jest właścicielem trzech sztuk puttów skradzionych z Kościoła Św. Marii Magdaleny w nieustalonych do dzisiaj okolicznościach. Własności tej Parafia nigdy się nie zrzekła, ani nie wyzbyła.
Strona pozwana zarzuciła, że powód nie wykazał, iż wszedł w posiadanie spornych figurek w sposób legalny — nie wskazał bliższych danych rzekomego sprzedawcy, ani też czasu i miejsca transakcji. Niewiarygodna, w ocenie strony pozwanej, jest także opinia Urzędu Konserwatorskiego. Powód nie wskazał także, kto spośród pracowników naukowych Wydziału Historii Uniwersytetu Wrocławskiego miałby potwierdzić, że putta nie były nigdzie zgłaszane, jako zaginione lub skradzione. Pozwana zarzuciła powodowi również wynikającą z treści uzasadnienia pozwu brak wiedzy na temat wyglądu spornych figurek amorków.
W piśmie procesowym z dnia 14 lutego 2011 r. powód zarzucił, że poza gołosłownymi stwierdzeniami, strona pozwana nie wykazała swoich praw właścicielskich do spornych aniołków. Pozwana nie wykazała też posiadania rzeczy, bowiem nie przedstawiła żadnych dowodów, na to, że w dniu przekazania jej budynku Kościoła Św. Marii Magdaleny, tj. 27 maja 1972 r. lub w okresie późniejszym, w kościele tym znajdowały się przedmiotowe putta.
Powód podniósł, iż zgodnie z jego ustaleniami, ostatnie udokumentowane wskazania obecności puttów w kościele pochodzą sprzed II wojny światowej. Obecność figurek na ambonie znajdującej się w kościele jest potwierdzona zrobionymi w tym okresie fotografiami. Na wszystkich zrobionych już po wojnie zdjęciach na ambonie brak jest figurek. Fakt ten potwierdza również karta ewidencyjna ambony założona w 1962 r., której kopia znajduje się w aktach sprawy o sygn. 2 Ds. 460/09.
W ocenie powoda, brak jest podstaw do stwierdzenia, że putta zostały z kościoła skradzione. Nigdy nie została zgłoszona ich kradzież. Putta nie znajdują się również w krajowym wykazie zabytków skradzionych lub wywiezionych za granicę niezgodnie z prawem, prowadzonym przez Ośrodek Ochrony Zbiorów Publicznych przy Ministerstwie Kultury.
Powód raz jeszcze podkreślił, iż sporne putta nabył od znanego i szanowanego we Wrocławiu, nieżyjącego już kolekcjonera dzieł sztuki - Henryka Tomaszewskiego, który określał przedmiotowe amorki, jako eklektyczne figurki wykonane w XIX wieku. Z informacji uzyskanych w dniu transakcji wynikało, że figurki znajdowały się u Henryka Tomaszewskiego od wielu lat. Do transakcji, w efekcie, której powód nabył figurki doszło w mieszkaniu Henryka Tomaszewskiego przy ul. Św. Jadwigi we Wrocławiu, w obecności świadka - Mirosława Perza. Putta stojące na meblu, zostały wówczas sfotografowane.
W zakresie ustaleń okoliczności faktycznych w przedmiocie pochodzenia nabytych przez powoda puttów, powód zwrócił się o pomoc do Piotra Oszczanowskiego, będącego autorem książki o Kościele Św. Marii Magdaleny we Wrocławiu.
Sąd ustalił następujący stan faktyczny:
W 1998 r. na jednej z wrocławskich giełd staroci, przy ul. Gnieźnieńskiej, Tomasz Jabłoński w towarzystwie brata Macieja Jabłońskiego i kolegi - Piotra Lau, spotkał kolekcjonera dzieł sztuki — Henryka Tomaszewskiego oraz jego znajomego — Mirosława Perza. Henryk Tomaszewski zwrócił uwagę na zabytkowe lalki, które Tomasz Jabłoński, wcześniej kupił na giełdzie i niósł w rękach. W konsekwencji Henryk Tomaszewski złożył powodowi ofertę zakupu tych lalek. Powód jednak się nie zgodził na sprzedaż i Henryk Tomaszewski zaproponował zamianę lalek na inną rzecz z własnego zbioru kolekcjonerskiego. Do transakcji zamiany doszło w mieszkaniu Henryka Tomaszewskiego we Wrocławiu, przy ul. Św. Jadwigi. Powód nabyte na giełdzie lalki zamienił na 3 putta (alabastrowe figurki aniołków), stojące w mieszkaniu u Henryka Tomaszewskiego na zabytkowej komodzie. W dniu nabycia puttów od Henryka Tomaszewskiego, powód wykonał fotografię figurek ustawionych na meblu znajdującym się w mieszkaniu Henryka Tomaszewskiego.
(dowód: zeznania świadka Mirosława Perza, k. 94 - 95, zeznania świadka Piotra Lau, k. 95 - 96, zeznania świadka Macieja Jabłońskiego, k. 96, przesłuchanie powoda Tomasza Jabłońskiego, k. 105 -106);
Nieżyjący już Henryk Tomaszewski był osobą publicznie znaną społeczności wrocławskiej, założycielem, dyrektorem i kierownikiem artystycznym Wrocławskiego Teatru Pantomimy, a jednocześnie aktorem, mimem, tancerzem, choreografem i reżyserem. W swoim mieszkaniu we Wrocławiu, przy ul. Św. Jadwigi Henryk Tomaszewski posiadał wiele przedmiotów o znacznej wartości kolekcjonerskiej, które nabywał głównie w dessie wrocławskiej i na giełdach staroci. W kolekcji Henryka Tomaszewskiego już w latach 70- tych ubiegłego stulecia, znajdowały się 3 alabastrowe putta. W braku następców prawnych po Henryku Tomaszewskim, majątek zmarłego przejął Skarb Państwa. W zakresie zbiorów kolekcjonerskich w przejmowanym przez Skarb Państwa w roku 2001 majątku Henryka Tomaszewskiego nie było spornych puttów.
(okoliczności bezsporne, a nadto zeznania świadka Jerzego Grycana, k. 4);
Trzy alabastrowe putta autorstwa Frederica Grossa, pochodzą z ambony (tego samego autorstwa) Kościoła p.w. Św. Marii Magdaleny we Wrocławiu. Figurki znajdowały się na ambonie kościoła w okresie przedwojennym. Zaginęły w niewyjaśnionych okolicznościach. Zarówno w roku 1962 , jak i w dniu przekazania stronie pozwanej budynku Kościoła Św. Marii Magdaleny, tj. 27 maja 1972 r., puttów nie było na ambonie kościoła. Nikt, także proboszcz obejmującej budynek kościoła Parafii Katedralnej Kościoła Polskokatolickiego p. w. Św. Marii Magdaleny we Wrocławiu, nie zgłosił kradzieży figurek, ani też ich zaginięcia.
(dowód: fotografie ambony pochodzące sprzed 1945 r., znajdujące się w publikacjach niemieckich, k. 3 - 7 akt śledztwa prowadzonego przez Komisariat Policji Wrocław Stare
Miasto pod sygn. 2 Ds. 460/09, fotografie ambony kościoła z 1962 r. (i późniejsze fotografie) k. 108 akt 2 Ds. 460/0, zeznania świadka - Sławomira Bujaka, k. 93, przesłuchanie w charakterze strony pozwanej — Bogdana Skowrońskiego, k. 109 — 109/o.);
W 2009 r. Tomasz Jabłoński podjął decyzję o sprzedaży figurek. Putta znalazły się na 151 Aukcji Sztuki Dawnej „20 lat minęło" przeprowadzonej w dniu 18 listopada 2009 r. o godzinie 17.00 w siedzibie Domu Aukcyjnego Rempex w Warszawie. W opisie dzieł sztuki znalazły się następujące informacje: trzy wysokiej klasy putta z alabastru Wysoczańskiego (w jednej z figurek uzupełnienia z żywicy epoksydowej), putta pochodzące z ambony luterańskiego kościoła Św. Marii Magdaleny we Wrocławiu, częściowo zniszczonej w 19545 r., której twórcą był Frederic Gross st., jeden z najlepszych rzeźbiarzy wrocławskich okresu późnego renesansu, czynny w pierwszej fazie wymiany dawnych wyposażeń kościołów wrocławskich na nowożytne, protestanckie (ok 1560 — 90). Powstała w latach 1579 — 80 ambona kościoła Św. Marii Magdaleny, będąca — obok kilku epitafiów mieszczańskich — najokazalszym i najchwalebniejszym dziełem Wrocławianina, była tez jedną z najwartościowszych kazalnic protestanckiej Europy. Wykonana z wielu materiałów m. in. z różnego gatunku półszlachetnych kamieni, składała się z ośmióbocznego piaskowcowo — alabastrowego korpusu i takiegoż kształtu baldachimu ze zwieńczeniem w postaci cylindrycznej, otwartej kolumnowej gloriety. W środku owej gloriety widniał posąg Chrystusa Zmartwychwstałego, a na jej obwodzie, między kolumnami stały prezentowane putta. Przytrzymywały narzędzia Męki Pańskiej, tzw. Arma Christi - Krzyż włócznię i być może Drabinę (na fotografiach z pocz. XX wieku ów ostatni atrybut już nie zachowany)(...) Wykonane z alabastru ż Wysiuczyna pod Lwowem, wszystkie trzy putta prezentują zbliżony typ kompozycyjny uskrzydlonego nagiego chłopca w wieku ok 1 - 2lat, o podobnej jakby lekko zatartej fizjonomii z ukośnie przełożona przez korpus szarfą i podpiętym do niej na plecach fragmentem draperii."
Cena wyjściowa dzieł sztuki ustalona została na kwotę 140 000 zł.
(dowód: katalog domu aukcyjnego „Rempex". 151 Aukcja Sztuki Dawnej. 18 listopada 2009 r., k. 86 akt śledztwa prowadzonego przez Komisariat Policji Wrocław Stare Miasto pod sygn. 2 Ds. 460/09);
Decyzją L. dz. 700-84/1/71 z dnia 28 stycznia 1971 r. Konserwatora Zabytków Miasta Wrocławia - Edwarda Małachowicza, urzędującego przy Prezydium Rady Narodowej Miasta Wrocławia Wydziału Kultury, wyposażenie zewnętrzne i wewnętrzne kościoła p. w. Marii Magdaleny we Wrocławiu, w tym m.in. ambona, w postaci nawy głównej, garbo + alabastru z okresu późnego renesansu (1579/81), autorstwa Fryderyka Grossa — sześciobocznego kosza wspartego na postaciach trzech aniołków, zostały wpisane jako dobra kultury do rejestru zabytków miasta Wrocławia.
(dowód: decyzja L. dz. 700-84/1/71 z dnia 28.01.1971 r. wydana przez Konserwatora Zabytków miasta Wrocławia, k. 8 akt śledztwa prowadzonego przez Komisariat Policji Wrocław Stare Miasto pod sygn. 2 Ds. 460/09);
Integralną częścią decyzji w sprawie wpisania dobra kultury do rejestru zabytków Wrocławia stanowi spis obiektów zabytkowych znajdujących się kościele. W opisie ambony Konserwator Zabytków m. Wrocławia wskazał, że boki kosza (ambony) ozdobione zostały płaskorzeźbionymi scenami ze Starego Testamentu, rozdzielone kolumienkami na postumentach wspierających belkowanie. Baldachim ma formę hełmu z latarnią założony jest na sześcioboku. Na dolnym gzymsie symbole ewangelistów, na latarni postacie proroków i putta. Całość wieńczy kula z płomieniem.
(dowód: decyzja L. dz. 700-84/1/71 z dnia 28.01.1971 r. wydana przez Konserwatora Zabytków miasta Wrocławia, wraz załącznikiem stanowiącym spis i opis zabytków, k. 8 -11 akt śledztwa prowadzonego przez Komisariat Policji Wrocław Stare Miasto pod sygn. 2 Ds. 460/09);
Podstawą wpisu dzieła sztuki do rejestru zabytków prowadzonego przez Wojewódzki Urząd Konserwacji Zabytków, jest karta ewidencyjna. Osoby sporządzające karty ewidencyjne zabytków są historykami sztuki. Sporządza się kwerendę archiwalną i w zależności od istniejących materiałów i źródeł wpisu się dostępne dane dotyczące dzida sztuki: np.: datowanie obiektu, wymiary, informacje o autorstwie dzieła sztuki, lokalizacje z obiekcie zabytkowym, adres właściciela obiektu. Istnieje wymóg załączenia fotografii zabytku. Karta ewidencyjna ambony Kościoła p.w. Marii Magdaleny we Wrocławiu, została sporządzona w latach 90 - tych ubiegłego stulecia.
(dowód: zeznania świadka Sławomira Bujaka, k. 93);
Komenda Policji Wrocław Stare Miasto wszczęła śledztwo w sprawie nabycia w drodze wymiany za zabytkowe lalki w roku 1998 we Wrocławiu od Henryka Tomaszewskiego przez Tomasza Jabłońskiego trzech sztuk puttów pochodzących z kradzieży z ambony w kościele pod wezwaniem Św. Marii Magdaleny we Wrocławiu, tj. o czyn z art. 91 §1 k.k. oraz w sprawie oferowania do sprzedaży za kwotę 140 000 zł w październiku i listopadzie 2009 r. w Warszawie w Domu Aukcyjnym Rempex trzech puttów pochodzących z kradzieży z kościoła pod wezwaniem Św. Marii Magdaleny we Wrocławiu, tj. o czyn z art. 91 §1 k.k. Śledztwo toczyło się pod sygnaturą akt 2 DS. 460/09.
W trakcie postępowania przygotowawczego, figurki aniołków, na podstawie stanowienia w przedmiocie dowodów rzeczowych zostały w dniu 24 marca 2010 r. przekazane do magazynu depozytowego Muzeum Narodowemu we Wrocławiu na przechowanie.
(dowód: postanowienie o wszczęciu śledztwa oraz postanowienie w przedmiocie dowodów rzeczowych wraz z protokołem oddania rzecz na przechowanie - akta śledztwa prowadzonego przez Komisariat Policji Wrocław Stare Miasto pod sygn. 2 Ds. 460/09);
Postanowieniem z dnia 26 marca 2010 r. umorzono śledztwo w sprawie nabycia w drodze wymiany za zabytkowe lalki w roku 1998 we Wrocławiu od Henryka Tomaszewskiego przez Tomasza Jabłońskiego trzech sztuk puttów pochodzących z kradzieży z ambony w kościele pod wezwaniem Św. Marii Magdaleny we Wrocławiu, tj. o czyn z art. 291 §1 k.k., wobec przedawnienia karalności, jak również śledztwo sprawie oferowania do sprzedaży za kwotę 140 000 zł w październiku i listopadzie 2009 r. w Warszawie w Domu Aukcyjnym Rempex trzech puttów pochodzących z kradzieży z kościoła pod wezwaniem Św. Marii Magdaleny we Wrocławiu, tj. o czyn z art. 291 §1 k.k., wobec braku znamion przestępstwa. Powyższe postanowienie zaskarżył podejrzany - Tomasz Jabłoński, zarzucając naruszenie przepisów prawa w zakresie podstawy umorzenia śledztwa. Powód wskazał, że brak jest podstaw do definitywnego stwierdzenia, że przedmiotowe putta weszły w obieg kolekcjonerski w sposób nielegalny, tym samym zasadne jest zmienić podstawę umorzenia śledztwa na brak znamion czynu zabronionego.
(dowód: postanowienie prokuratury w przedmiocie dowodów rzeczowych po umorzeniu śledztwa - akta śledztwa prowadzonego przez Komisariat Policji Wrocław Stare Miasto pod sygn. 2 Ds. 460/09);
Zgodnie z postanowieniem Prokuratury Rejonowej dla Wrocławia Stare - Miasto we Wrocławiu z dnia 31 maja 2010 r. w przedmiocie dowodów rzeczowych, putta oddane na przechowanie Muzeum Narodowemu we Wrocławiu, zostały wydane kościołowi Św. Marii Magdaleny we Wrocławiu.
(dowód: postanowienie prokuratury w przedmiocie dowodów' rzeczowych po umorzeniu śledztwa - akta śledztwa prowadzonego przez Komisariat Policji Wrocław Stare Miasto pod sygn. 2 Ds. 460/09).
Sąd zważył, co następuje:
Powództwo zasługiwało na uwzględnienie.
Powód w rozpoznawanej sprawie wniósł o ustalenie, że jest właścicielem trzech sztuk puttów (figurek aniołków), pochodzących z ambony z XVI w., znajdujących się w Kościele |Św. Marii Magdaleny we Wrocławiu. Przy czym swoje prawo powód wywodził z faktu i nabycia figurek w drodze zamiany od poprzedniego właściciela figurek - Henryka Tomaszewskiego. Natomiast strona pozwana kwestionowała prawa powoda do spornych puttów, wskazując, iż jako zabytki pochodzące z ambony Kościoła Św. Marii Magdaleny we Wrocławiu należą one do Parafii tego Kościoła.
Zatem podstawę materialnoprawną żądania powoda stanowi przepis art. 189 k.p.c., zgodnie z którym można żądać ustalenia przez sąd istnienia lub nieistnienia stosunku prawnego lub prawa, gdy ma się w tym interes prawny. Interes prawny jest obiektywną potrzebą uzyskania wyroku określonej treści, wywołaną rzeczywistym naruszeniem albo zagrożeniem sfery prawnej podmiotu występującego z powództwem ustalającym.
Roszczenie o ustalenie nie ulega przedawnieniu.
Zdaniem Sądu, powód ma interes prawny w ustaleniu przysługującego mu prawa własności do spornych dzieł sztuki wobec okoliczności, że jego prawo zostało zakwestionowane przez Parafię Kościoła Św. Marii Magdaleny we Wrocławiu, z którego, niewątpliwie, zabytkowe figurki pochodzą. Nieustalone prawo własności do spornych puttów, będących - z racji elementów piękna i znacznych wartości artystycznych - zarówno dziełami sztuki jak i, w świetle definicji zawartej w przepisach ustawy z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami - zabytkami, podlegającymi prawnej ochronie, przesądza o istniejącym po stronie powoda interesie prawnym.
Wobec powyższego, w dalszej kolejności należy rozważyć kwestie związane z własnością spornych puttów.
Przy czym, ustalone w sprawie okoliczności faktyczne wejścia powoda w posiadanie figurek świadczą o tym, że powód nabył własność dzieł sztuki w wyniku zdarzeń cywilnoprawnych świadczących o pochodnym nabyciu tego prawa. Warunkiem skuteczności pochodnego nabycia prawa własności, jest istnienie po stronie zbywcy wymaganego prawa i ścisłe uzależnienie zakresu praw nabywcy od praw zbywcy. Zasada,, że nikt nie może przenieść na inną osobę więcej praw niż sam posiada (nemo plus iuris in alium transfere lotest quam ipse habet) jest fundamentalną zasadą obrotu prawnego. W uzasadnieniu uchwały 7 sędziów z dnia 30 marca 1992 r. Sąd Najwyższy stwierdził, że zasada powyższa oznacza, że własność może skutecznie przenieść na nabywcę tylko właściciel.
Zdaniem Sądu, istnieją podstawy, aby stwierdzić, iż Tomasz Jabłoński w chwili zawarcia umowy zamiany rzeczy ruchomych z Henrykiem Tomaszewskim stał się następcą prawnym prawa własności do spornych figurek, przysługującego temu znanemu we Wrocławiu kolekcjonerowi dzieł sztuki. Z relacji świadka Jerzego Grycana - antykwariusza i wieloletniego znajomego nieżyjącego już Henryka Tomaszewskiego wynika, że sporne figurki — trzy alabastrowe aniołki - znajdowały się (pierwotnie) w domu kolekcjonera w Karpaczu, co najmniej od 1988 r. Świadek zeznał, że bywał wielokrotnie w domu Henryka Tomaszewskiego w Karpaczu do 1988 r. „Tam przy wejściu na werandę, po lewej stronie na komodzie stały 3 aniołki, wykonane z alabastru, a na parapecie stał lew - też z alabastru." Jerzy Grycan potwierdzi, że pytał, czy figurki z alabastru stanowią jakąś kolekcję.
Powyższe okoliczności potwierdzają się także w zeznaniach świadka Mirosława Perza, który znał się z Henrykiem Tomaszewskim od 1971 r. i chodził z nim razem po dessach, giełdach staroci." Z wiarygodnych, w ocenie Sądu, z zeznań świadka wynika, że figurki zostały zakupione przez Henryka Tomaszewskiego w dessie przy ul. Kościuszki w latach 70 - tych ubiegłego stulecia. Świadek potwierdził, że sporne aniołki stały na barokowej komodzie w domu właściciela - Henryka Tomaszewskiego. Opisując szczegółowo wygląd mebla, świadek zeznał, że w mieszkaniu zmarłego znajdowały się wyłącznie dzieła sztuki, zaś po śmierci Henryka Tomaszewskiego, majątek zabytkowy został oddany muzeum miejskiemu, po sporządzeniu inwentaryzacji.
W ocenie Sądu, powyższe, logiczne i spójne ze sobą zeznania świadków w połączeniu z faktami notoryjnymi dotyczącymi osoby znanego Wrocławianina - Henryka Tomaszewskiego, jak również w świetle bezspornych okoliczności, z których wynika, że kradzież (bezprawny zabór) aniołków z Kościoła nigdy nie została zgłoszona, uznać należy, że Henryk Tomaszewski, w chwili dokonania transakcji z powodem, był właścicielem puttów.
Biorąc powyższe pod uwagę, należy uznać, że Tomasz Jabłoński stał się właścicielem spornych figurek w roku 1998, tj. w chwili zawarcia z Henrykiem Tomaszewskim umowy zamiany. Zgodnie z zasadą wyrażoną w przepisie art. 155 §1 k.c. nabycie własności figurek przez powoda nie wymagało przeniesienia posiadania, jednakże jak przemawiają fakty - powód w chwili zawarcia umowy wszedł w posiadanie alabastrowych figurek, zabierając je ze sobą. Do dnia umieszczenia puttów na aukcji domu aukcyjnego „Rempex" w Warszawie, październiku 2009 r. putta znajdowały się w posiadaniu powoda, p Gdyby nawet jednak, zaprzeczyć istnieniu po stronie Henryka Tomaszewskiego prawa przeniesienia własności posiadanych przez niego XVI wiecznych puttów na powoda, trzeba stwierdzić, że w momencie wejścia powoda w posiadanie figurek, po jego strome miały miejsce wszystkie przesłanki nabycia rzeczy ruchomej od nieuprawnionego, którego istotę reguluje przepis art. 169 k.c. W §1 tego zwięzłego przepisu wyrażona została ogólna reguła, zgodnie z którą warunkami nabycia własności są: zbycie rzeczy ruchomej przez osobę nieuprawnioną do rozporządzania i wydania rzeczy nabywcy oraz dobra wiara nabywcy.
Sąd uznał twierdzenia słuchanych w sprawie świadków na okoliczności związane z akcją, mającą miejsce w mieszkaniu Henryka Tomaszewskiego we Wrocławiu, przy ul. w. Jadwigi, za wiarygodne i pozostające we wzajemnej spójności.
W dniu dokonania zamiany dzieł sztuki, w mieszkaniu kolekcjonera obecni byli nie tylko Henryk Tomaszewski i Tomasz Jabłoński, ale także Mirosław Perz - znajomy Henryka Tomaszewskiego, obiektywny świadek wydarzeń. Świadek zeznał, że podczas spaceru po giełdzie staroci przy ul. Gnieźnieńskiej we Wrocławiu, Henryk Tomaszewski dostrzegł osobę trzymającą w ręku zabytkowe lalki. Rzeczy, których właścicielem był Tomasz Jabłoński, stały się przedmiotem zainteresowania Henryka Tomaszewskiego, który zaproponował „odkupienie" lalek od powoda. Strony uzgodniły ostatecznie, że dokonają zamiany lalek na inne dzieła sztuki, których kolekcja znajdowała się w mieszkaniu Henryka Tomaszewskiego. W mieszkaniu tym, powód złożył ofertę zamiany lalek, na stojące na zabytkowym meblu trzy alabastrowe figurki aniołków, na co przystał Henryk Tomaszewski.
Zdaniem Sądu, okoliczności powyższe nie budzą wątpliwości w świetle potwierdzających je relacji świadka Piotra Lau — znajomego Tomasza Jabłońskiego oraz świadka Macieja Jabłońskiego - brata powoda, naocznych świadków zawarcia przez powoda z Henrykiem Tomaszewskim, umowy zamiany dzieł sztuki. Świadkowie dokładnie opisali okoliczności, w których doszło do spotkania stron umowy. Ich zeznania dotyczące przebiegu rozmów stron, przyczyny zamiany, jej przybliżonej daty i miejsca, są we wszystkich szczegółach zbieżne z relacją wydarzeń przedstawioną przez świadka Mirosława Perza. Zeznania wszystkich słuchanych świadków pokrywają się także z twierdzeniami samego powoda - Tomasza Jabłońskiego. Istnieją pełne podstawy do stwierdzenia, że powód w chwili zamiany i wejścia z posiadanie ruchomości, pozostawał w przekonaniu, że dokonuje czynności z osobą uprawnioną do rozporządzania rzeczy i tym samym, był w dobrej wierze, już wspomniano, Henryk Tomaszewski był wieloletnim kolekcjonerem dzieł sztuki, szanowanym obywatelem i uczestnikiem życia publicznego społeczności Wrocławia, itniejąca po stronie powoda świadomość, co do legalności obrotu kolekcjonerskiego, w którym w 1998 r. uczestniczył w mieszkaniu Henryka Tomaszewskiego, skutkiem którego .był własność spornych puttów, była w pełni, zdaniem Sądu, uzasadniona.
Wiarygodne są także twierdzenia powoda, z których wynika, że przeszło 10 lat sądził, przyjmując wersję Henryka Tomaszewskiego, że putta stanowią alabastrowe figurki eklektyczne z XIX wieku i przedstawiają postać chłopców, z których każdy trzyma ,jakiś instrument muzyczny". Zdaniem Sądu, wizerunek aniołków podobnych poniekąd do tzw. amorków przywodzi na myśl zbieżne skojarzenia.
Powód oświadczył, że przedwojenne fotografie Kościoła Św. Marii Magdaleny obejrzał dopiero w Internecie w 2009 r., jednakże początkowo nie miał pewności, ze ambona kościoła jest miejscem pochodzenia należących do niego zabytkowych dzieł sztuki. Wiarygodne są twierdzenia powoda, z których wynika w jaki sposób, po kontakcie z Piotrem Goszczanowskim - autorytetem w dziedzinie wiedzy na temat budynku Kościoła Św. Marii Magdaleny we Wrocławiu - dowiedział się o rzeczywistym pochodzeniu, autorstwie, kontekście i znaczeniu spornych puttów. Twierdzenia powoda zasługują na miano wiarygodnych także i w świetle dopuszczonych przez tut. Sąd w niniejszym postępowaniu, dowodów zgromadzonych w trakcie toczącego się śledztwa w sprawie nabycia w drodze wymiany za zabytkowe lalki w roku 1998 we Wrocławiu od Henryka Tomaszewskiego przez Tomasza Jabłońskiego trzech sztuk puttów pochodzących z kradzieży z ambony w kościele pod. wezwaniem Św. Marii Magdaleny we Wrocławiu, tj. o czyn z art. 291 §1 k.k., jak również w sprawie oferowania do sprzedaży za kwotę 140 000 zł w październiku i listopadzie 2009 r. w Warszawie w Domu Aukcyjnym Rempex trzech puttów pochodzących z kradzieży z kościoła pod wezwaniem Św. Marii Magdaleny we Wrocławiu, tj. o czyn z art. 291 §1 k.k. Na marginesie warto podkreślić, że śledztwo, co do obu spraw zostało umorzone, zaś zażalenie, złożone de facto przez powoda Tomasza Jabłońskiego, dotyczyło przyjętej przez organy ścigania, samej tylko podstawy umorzenia postępowania.
Wszystkie te ustalone w sprawie okoliczności świadczą o tym, że powód Tomasz Jabłoński jest właścicielem trzech spornych zabytkowych puttów, pochodzących z tzw. gloriety stworzonej przez Frederica Grossa w XVI wieku ambony, znajdującej się w budynku Kościoła Św. Marii Magdaleny we Wrocławiu.
Dodatkowo jeszcze można wskazać, że okoliczności podnoszone przez powoda potwierdzają inne dowody przeprowadzone w niniejszej sprawie. Słuchany w charakterze strony pozwanej - Bogdan Skowroński, oświadczył, iż przejmując w roku 2005 Parafię katedralną Kościoła Polskokatolickiego p. w. Św. Marii Magdaleny we Wrocławiu, nie miał świadomości istnienia puttów, tym bardziej nie znał okoliczności ich zaginięcia. Ksiądz Bogdan Skowroński nie miał wiedzy na temat obecności figurek w dniu 27 maja 1972 r., tj. w wili samego przejęcia budynku kościoła przez pozwaną Parafię. Natomiast z dokumentacji zdjęciowej znajdującej się na karcie 108 akt prowadzonego przez Policję śledztwa w sprawie Ds. 460/09, wynika, że w roku 1962 puttów na ambonie kościoła już nie było. Natomiast dokumentacja w postaci ewidencji zabytków ruchomych miasta Wrocławia sporządzona w latach siedemdziesiątych ubiegłego wieku, jak wynika z zeznań świadka Sławomira Bujaka - urzędnika dysponującego wiedzą na temat zabytków Kościoła Św. Marii Magdaleny we Wrocławiu oraz sposobu i okoliczności tworzenia tzw. karty ewidencyjnej, prawdopodobnie -nie została sporządzona z natury tylko na podstawie przedwojennych fotografii ambony. Wszystkie te okoliczności świadczą niewątpliwie o historycznym, zabytkowym pochodzeniu figurek oraz niewątpliwie o ich bezpodstawnym zaginięciu, jednakże w ocenie Sądu, okoliczności te są indyferentne w świetle ustaleń, co do legalnego nabycia figurek przez powoda Tomasza Jabłońskiemu, któremu to nabyciu, wbrew sugestiom strony pozwanej, ustawa o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami, nie stawia żadnych ograniczeń.
W kontekście powyższego, Sąd oddalił wniosek o dopuszczenie dowodu z przesłuchania świadka Teodozji Osmulskiej - Łazowskiej na okoliczność znajdowania się figurek na zwieńczeniu ambony przed rokiem 1972 i po objęciu katedry przez kościół polskokatolicki, bowiem z punktu widzenia rozstrzygnięcia sporu, okoliczności na które zeznawać miał świadek, były nieistotne.
Prawo własności zapewnione jest przepisami Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej. Zgodnie z art. 21 ustawy zasadniczej, Rzeczpospolita Polska chroni własność i prawo dziedziczenia. Własność to nie tylko zatem prawo podmiotowe ale także zasada ustrojowa. Prawo do własności jest zarazem prawem człowieka. Sąd Okręgowy zgadza się ze stanowiskiem doktryny, zgodnie z którym o ile prawa człowieka są normatywnie przyznawane i gwarantowane przez państwo, o tyle „współczesny katalog praw człowieka opiera się na zasadzie wolności działania, według której każde postępowanie, które nie jest zakazane jest dozwolone, a wszelkie ograniczenia wolności działania jednostki w jakiejś dziedzinie muszą być uzasadnione względem na podobną wolność innych ludzi lub względem na dobro ogółu członków społeczeństwa, w którym jednostka żyje". (S. Wronkowska
kompendium wiedzy o społeczeństwie, państwie i prawie " S. Wronkowska, M. Zmierczak, Warszawa - Poznań 1995 r., str. 42)
Ustawa o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami z dnia 23 lipca 2003 r. stwarza pewne ograniczenia w obrocie kolekcjonerskim (handlu zabytkami) jednak należy podkreślić, w głównej mierze reglamentacja dotyczy nieruchomości. W odniesieniu do ruchomości szczególne obowiązki właściciela lub posiadacza zabytku określone zostały w art. 5, dodatkowo w art. 28 i następnych ustawy wskazujących dalsze obowiązki właściciela i posiadacza zabytku wpisanego do rejestru zabytków. Z takimi zabytkami mamy do czynienia przypadku dzieł sztuki (trzech zabytkowych figurek aniołków) będących przedmiotem niniejszego postępowania.
W wypadku zabytków ruchomych wpisanych do rejestru zabytków obowiązki dotyczą :informowania o zmianie miejsca jego przechowywania. Ponadto obowiązek informacyjny dotyczy zmian stanu prawnego zabytku, udostępniania zabytku w określonych okolicznościach, służbom konserwatorskim. W katalogu ograniczeń zawartych w w/w ustawie nie dochodzi jednak do strzeżonego ogólnymi przepisami prawa cywilnego (art. 140 i nast. k.c.) naruszenia istoty prawa własności, gdyż o ile dopuszczalne jest ingerowanie w prawo właściciela (np. art. 142 k.c.), to ingerencja ta nie może przekroczyć pewnych konstytutywnych zasad, gdyż tym samym, złamana zostałaby zasada demokratycznego państwa prawa („Prawo ochrony dziedzictwa kultur." K. Seidler. Oficyna 2007 r., str. 232).
W ocenie Sądu, ważne jest, aby z dziedzictwa kultury i jego poszczególnych elementów mogło korzystać w określonym zakresie, całe społeczeństwo. Ochrona zabytków służy „strzeżeniu materialnej, przyrodniczej i kulturalnej tej cząstki naszej rzeczywistości, która ma zdolność wywoływania potężnych przeżyć i doznań zbiorowych." (cyt. A. Gieysztor, „O dziedzictwie kultury", Towarzystwo Opieki nad Zabytkami 2000 r., str. 197). Myśl powyższa odwołuje się zasadniczo do celu ustawy o ochronie dóbr kultury, jakim jest zachowanie, należyte utrzymanie oraz społecznie celowe wykorzystanie i udostępnienie dla celów naukowych, dydaktycznych i wychowawczych, aby służyły nauce oraz popularyzacji wiedzy i sztuki, stanowiły trwały element rozwoju kultury i były czynnym składnikiem życia współczesnego społeczeństwa. Powyższe cele ujęte w art. 3 nieobowiązującej już ustawie o ochronie dóbr kultury, zachowuje wciąż swoją aktualność. Niewątpliwie jednak, na kanwie niniejszej sprawy, na plan pierwszy wysuwa się spór, który L. Morawski w „Prawach jednostki a dobro wspólne" PP z 1998 r. nazywa „liberalizm versus komunitaryzm". We współczesnym państwie demokratycznym prawo do dobra wspólnego wynosi się ponad dobro jednostki (res publico). Nie zawsze jednak, to co dobre dla jednostki stoi w sprzeczności z
dobrem wspólnoty. Niejednokrotnie wręcz, właściwie pojmowane dobro wspólnoty służy podmiotom składającym się na tę wspólnotę.
Reasumując, w konflikcie wartości, przenoszącego się na konflikt prawa pozytywnego, prawo własności jest, od czasów starożytnego Rzymu, najszerszym prawem podmiotowym. Najważniejszym i najpełniejszym, co do treści prawem rzeczowym i w zasadzie w niezmienionym zarysie prawo własności funkcjonuje do dzisiaj. Do najważniejszych uprawnień właściciel, składających się na treść prawa własności jest ius tendi et jruendi, ius possidendi oraz ius disponendi, natomiast najdalej idącą ingerencją (ograniczeniem) w to prawo jest instytucja wywłaszczenia, której jednak, prawo ochrony zabytków nie przywiduje dla przypadku z którym mamy do czynienia w niniejszej sprawie Tomasza Jabłońskiego, tj. do nabycia przez osobę fizyczną rzeczy ruchomych stanowiących zabytki wpisane do rejestru zabytków w drodze dozwolonej prawem czynności prawnej.
Mając powyższe na uwadze, na podstawie art. 189 k.p.c. powołanymi wyżej przepisami kodeksu cywilnego, Sąd orzekł jak w punkcie I sentencji wyroku.
Orzeczenie o kosztach procesu w punkcie II sentencji wyroku zapadło w oparciu o zasadę odpowiedzialności za wynik procesu wyrażoną w art. 98 k.p.c.
W punkcie III wyroku Sąd, stosownie do art. 98 k.p.c. w zw. z art. 113 ustęp 1 ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych, nakazał stronie pozwanej, dokonać zwrotu na rzecz Skarbu Państwa kwotę 6*000 zł stanowiącej te część opłaty sądowej od pozwu, od uiszczenia której powód został sądownie zwolniony.
POSTANOWIENIE
Dnia 15 czerwca 2012 r.
Sąd Rejonowy dla Wrocławia-Sródmieścia w V Wydziale Karnym w składzie:
Przewodniczący SSR Michał Kupiec
Protokolant: Agnieszka Koszela
po rozpoznaniu w dniu 7 maja i 15 czerwca 2012 r. na posiedzeniu
zażalenia pełnomocnika Tomasza Jabłońskiego na postanowienie Prokuratora Prokuratury Rejonowej dla Wrocławia — Stare Miasto z dnia 5 marca 2012 r. w przedmiocie dowodów rzeczowych po umorzeniu śledztwa w sprawie 2 Ds. 460/09 na podstawie art. 437 § 1 k.p.k.
postanawia
zmienić zaskarżone postanowienie w ten sposób, że na podstawie art. 231 § 1 i 2 kpk oddać dowody rzeczowe w postaci trzech putt z alabastru, opisanych w wykazie dowodów rzeczowych nr 1/216/10 na k. 80 akt sprawy, pod poz. 1, na przechowanie Muzeum Narodowemu we Wrocławiu do czasu rozstrzygnięcia postępowania cywilnego pomiędzy Tomaszem Jabłońskim a Skarbem Państwa o ustalenie prawa własności tych dowodów rzeczowych lub o ich wydanie;
w pozostałym zakresie zażalenia nie uwzględnić.
UZASADNIENIE
Postanowieniem z dnia 5 marca 2012 r. Prokurator Prokuratury Rejonowej dla Wrocławia Stare Miasto zwrócił dowody rzeczowe w postaci trzech putt z alabastru, opisanych w wykazie dowodów rzeczowych nr 1/216/10 na k. 80 akt sprawy, pod poz. 1 Parafii Katedralnej Kościoła Polskokatolickiego pod wezwaniem św. Marii Magdaleny we Wrocławiu.
Na powyższe postanowienie zażalenie w terminie ustawowym wniósł pełnomocnik Tomasza Jabłońskiego. Zaskarżonemu postanowieniu zarzucił:
obrazę przepisów postępowania, która miała wpływ na treść postanowienia, a mianowicie art. 230 § 2 kpk poprzez wydanie trzech sztuk putta opisanych w wykazie dowodów rzeczowych nr 1/216/10 poz. 1 Kościołowi Św. Marii Magdaleny we Wrocławiu zamiast Tomaszowi Jabłońskiemu, który będąc właścicielem tych przedmiotów jest osobą uprawnioną w rozumieniu tego przepisu oraz art. 94 § 1 pkt 5 poprzez brak wyczerpującego wyjaśnienia w uzasadnieniu podstaw faktycznych postanowienia,
błąd w ustaleniach faktycznych przyjętych za podstawę orzeczenia, który miał wpływ na treść postanowienia, polegający na uznaniu bez jakichkolwiek podstaw, że przedmiotowe putta zostały skradzione z Kościoła Św. Marii Magdaleny we Wrocławiu.
Sąd Rejonowy zważył:
Zażalenie jest częściowo niezasadne. O ile w odniesieniu do Parafii Katedralnej Kościoła Polskokatolickiego pod wezwaniem Św. Marii Magdaleny we Wrocławiu wydany został skutkujący wobec tego podmiotu przesądzeniem prawa własności na rzecz Tomasza Jabłońskiego prawomocny wyrok Sądu Okręgowego we Wrocławiu z dnia 22 września 2011 r. sygn. akt I C 898/10, to jednak zdaniem Sądu jest zbyt wcześnie, aby rozstrzygać w kwestii zwrotu dowodów rzeczowych, ponieważ po pierwsze nie rozważono w ogóle udziału w sprawie Skarbu Państwa, jak i kwestii pierwotnego czynu leżącego u podłoży sprawy. Należy zatem podkreślić:
I. Wyrok Sądu Rejonowego dla Wrocławia Śródmieścia z dnia 22 września 2011 r. sygn. akt I C 898/10, ustalający własność przedmiotowych putt po stronie Tomasza Jabłońskiego, nie wiąże Sądu w niniejszej sprawie, gdyż jest to wyrok ustalający, a nie kształtujący prawo lub stosunek prawny w rozumieniu art. 8 § 2 kpk, a przede wszystkim nie odnosi skutku wobec innych podmiotów niż strony procesu I C 898/10;
Nie budzi najmniejszych wątpliwości, że trzy przedmiotowe zabytkowe putta zostały z Kościoła p.w. Św. Marii Magdaleny we Wrocławiu usunięte bezprawnie. Jednoznacznym na to dowodem jest fakt, że w ogóle znalazły się poza nim. Nie było żadnego powodu ani podstawy, aby legalnie figurki te zabrać z kościoła. Nie ma na to żadnego dokumentu, żadnego dowodu, który pozwałaby na chociażby uwiarygodnienie legalnego ich zabrania. Fakt ten ma zaś fundamentalne znacznie w
sprawie. O ile Tomasz Jabłoński nabywając figurki mógł działać w dobrej wierze, o tyle nigdy nie powinny one były stać się jego własnością, tak jak nigdy nie powinny stać się własnością Henryka Tomaszewskiego;
I. Trzy przedmiotowe putta w momencie ich wyniesienia z kościoła zdaniem Sądu Rejonowego nie stanowiły własności Parafii Katedralnej Kościoła Polskokatolickiego pod wezwaniem św. Marii Magdaleny we Wrocławiu, gdyż budynek kościoła został parafii przekazany dopiero 27.05.1972 r., a putta zostały z niego usunięte znacznie wcześniej. Nie mogły zatem wejść do majątku Parafii. Dlatego też należało rozważyć udział w sprawie Skarbu Państwa;
W tej sytuacji w ocenie Sądu prawidłowe rozstrzygnięcie o dowodach rzeczowych w niniejszej sprawie wymaga udziału reprezentanta Skarbu Państwa i ostatecznego orzeczenia w przedmiocie relacji praw Tomasza Jabłońskiego i uprawnień właścicielskich Skarbu Państwa. Z tych względów obecnie orzekanie o wydaniu wskazanych dowodów rzeczowych któremukolwiek z podmiotów w ocenie Sądu jest przedwczesne. Z tych względów orzeczono jak na wstępie.
Zarządzenie:
odnotować postanowienie;
odpis postanowienia doręczyć:
skarżącemu i jego pełnomocnikowi oraz PRSM, zwracając akta śledztwa;
Ministerstwu Kultury i Dziedzictwa Narodowego ul. Krakowskie Przedmieście 15/17 00-071 Warszawa i Prokuratorii Generalnej Skarbu Państwa ul. Hoża 76/78 00-682 Warszawa razem z kopią postanowienia Prokuratora k.187 — 188, wyroku Sądu Okręgowego we Wrocławiu z 22.09.2011 r. k. 173 — 186, kopii dokumentacji z akt sprawy k. 1 — 12 z prośbą o rozważenie możliwości podjęcia przewidzianych prawem działań umożliwiających restytucję dowodów rzeczowych w sprawie do katedry Św. Marii Magdaleny we Wrocławiu;
Ww 15 czerwca 2012 r.
POSTANOWIENIE
Wrocław dnia 16 maja 2013r.
Sąd Rejonowy dla Wrocławia Śródmieścia w V Wydziale Karnym w składzie:
Przewodniczący SSR Agnieszka Marchwicka
Protokolant Anna Olszewska
przy udziale Prokuratora — po rozpoznaniu
w sprawie o czyny z art.291§1 k.k
zażalenia Parafii Katedralnej Kościoła Polskokatolickiego p.w. św. Marii Magdaleny we Wrocławiu
na postanowienie Prokuratora Prokuratury Rejonowej dla Wrocławia - Stare Miasto z dnia 28 stycznia 2013r. w sprawie 2 Ds. 460/12 w przedmiocie dowodów rzeczowych po umorzeniu postępowania na podstawie art. 437 § 1 k.p.k. w zw. z art. 329 § 1 i 2 k.p.k. i art.230§2 k.p.k.
postanawia
nie uwzględnić zażalenia i utrzymać w mocy zaskarżone postanowienie.
UZASADNIENIE
Prokuratura Rejonowa dla Wrocławia - Stare Miasto pod sygnaturą 2 Ds. 460/09 prowadziła postępowanie w sprawie I. nabycia w drodze wymiany za zabytkowe lalki w roku 1998 we Wrocławiu od Henryka Tomaszewskiego przez Tomasza Jabłońskiego trzech sztuk putta pochodzących z kradzieży z ambony w kościele pod wezwaniem Św. Marii Magdaleny we Wrocławiu, tj. o czyn z art.29l§1 k.k. oraz w sprawie II. oferowania do sprzedaży za kwotę 140.000 zł w październiku i listopadzie 2009r. we Warszawie w domu aukcyjnym REMPEX trzech putt pochodzących z kradzieży z kościoła pod wezwaniem Św. Marii Magdaleny we Wrocławiu, tj. o czyn z art.291§1 k.k.
W toku postępowania w dniu 17 listopada 2009r. w domu Aukcyjnym Rempex w Warszawie zatrzymano trzy figurki (putta) wykonane z alabastru na podstawie, stanowiących jedną całość w kolorze jasnym z uwagi na podejrzenie iż pochodzą one z kradzieży dokonanej w kościele pod wezwaniem Św. Marii Magdaleny we Wrocławiu. Figurki te na aukcji starał się sprzedać Tomasz Jabłoński. W toku postępowania przedmioty te zostały oddane na przechowanie Muzeum Narodowemu we Wrocławiu.
Postanowieniem z dnia 30 kwietnia 201 Or. Prokuratura Rejonowa dla Wrocławia - Stare Miasto umorzyła śledztwo prowadzone pod sygnaturą 2 Ds. 460/09 w sprawie I. nabycia w drodze wymiany za zabytkowe lalki w roku 1998 we Wrocławiu od Henryka Tomaszewskiego przez Tomasza Jabłońskiego tizech sztuk putta pochodzących z kradzieży z ambony w kościele pod wezwaniem Św. Marii Magdaleny we Wrocławiu, tj. o czyn z art.291§1 k.k. wobec przedawnienia karalności czynu oraz w sprawie II. oferowania do sprzedaży za kwotę 140.000 zł w październiku i listopadzie 2009r. we Warszawie w domu aukcyjnym REMPEX trzech putt pochodzących z kradzieży z kościoła pod wezwaniem Św. Marii Magdaleny we Wrocławiu, tj. o czyn z ar'..291§1 k.k. wobec braku znamion czynu zabronionego.
Postanowieniem z dnia 31 maja 201 Or. Prokurator Prokuratury Rejonowej dla Wrocławia Stare Miasto orzekł o zwróceniu zatrzymanych figurek Parafii Katedralnej Kościoła Polskokatolickiego pod wezwaniem Św. Marii Magdaleny we Wrocławiu. Postanowieniem z dnia 17 stycznia 2012r. Sąd Rejonowy dla Wrocławia - Śródmieścia w sprawie V Kp 1300/10 po rozpoznaniu zażalenia pełnomocnika Tomasza Jabłońskiego uchylił powyższe postanowienie.
Postanowieniem z dnia 05 marca 2012r. Prokurator Prokuratury Rejonowej dla Wrocławia Stare Miasto ponownie orzekł o zwróceniu zatrzymanych figurek Parafii Katedralnej Kościoła Polskokatolickiego pod wezwaniem Św. Marii Magdaleny we Wrocławiu.
Postanowieniem z dnia 15 czerwca 2012r. Sąd Rejonowy dla Wrocławia - Śródmieścia w sprawie V Kp 496/12 po rozpoznaniu zażalenia pełnomocnika Tomasza Jabłońskiego zmienił powyższe postanowienie w ten sposób, że zatrzymane figurki oddane zostały na przechowanie Muzeum Narodowemu we Wrocławiu do czasu rozstrzygnięcia postępowania cywilnego pomiędzy Tomaszem Jabłońskim a Skarbem Państwa o ustalenie prawa własności tych dowodów rzeczowych lub ich wydanie.
Wyrokiem z dnia 22 września 2011 roku w sprawie I C 898/10 Sąd Okręgowy we Wrocławiu ustalił, że Tomasz Jabłoński jest właścicielem trzech sztuk alabastrowych puttów (figurek aniołków) z XVI wieku, pochodzących z ambony kościoła św. Marii Magdaleny we Wrocławiu autorstwa Frederica Grossa.
Postanowieniem z dnia 02 stycznia 2013r. w sprawie V Kp 496/12 Sąd Rejonowy dla Wrocławia - Śródmieścia zmienił postanowienie z dnia 15 czerwca 2012r. w zakresie rozstrzygnięcia o przekazaniu dowodów rzeczowych na przechowanie Muzeum Narodowemu we Wrocławiu, przekazując wniosek pełnomocnika Tomasza Jabłońskiego o wydanie dowodów rzeczowych Prokuraturze Rejonowej dla Wrocławia - Stare Miasto.
Następnie postanowieniem z dnia 28 stycznia 2013r. Prokurator Prokuratury Rejonowej dla Wrocławia - Stare Miasto na podstawie art.230§2 k.p.k. i art.323§1 k.p.k. postanowił zwrócić osobie uprawnionej, tj. Tomaszowi Jabłońskiemu powyższe figurki, opisane w wykazie dowodów rzeczowych nr 1/216/10 pod poz. 1, wstrzymując wykonanie powyższego postanowienia do czasu jego uprawomocnienia.
Odpis postanowienia doręczono Parafii Katedralnej Kościoła Polskokatolickiego p.w. Św. Marii Magdaleny we Wrocławiu.
W dniu 08 lutego 2013r. do Prokuratury Rejonowej dla Wrocławia - Stare Miasto wpłynęło nadane 07 lutego 2013r. zażalenie Parafii Katedralnej Kościoła Polskokatolickiego p.w. Św. Marii Magdaleny we Wrocławiu.
Skarżący zaskarżając w całości powyższe postanowienie zarzucił, iż brak jest podstaw do uznania iż Tomasz Jabłoński jest osobą uprawnioną albowiem w żaden sposób nie wykazał przysługującego mu tytułu prawnego do przedmiotowych trzech putt. Podnosząc poważy zarzut skarżący wniósł o uchylenie zaskarżonego postanowienia i przekazania Prokuratorowi do ponownego rozpoznania.
Sąd zważył, co następuje
W ocenie Sądu zażalenie nie zasługiwało na uwzględnienie a podniesiony w nim zarzut był chybiony.
Trzeba zauważyć, że zgodnie z treścią art.230§2 k.p.k. zatrzymane rzeczy niezwłocznie po stwierdzeniu ich zbędności dla postępowania karnego należy zwrócić osobie uprawnionej. Jeżeli wyniknie spór co do własności rzeczy, a nie ma dostatecznych danych do niezwłocznego rozstrzygnięcia, odsyła się osoby zainteresowane na drogę procesu cywilnego.
Uprawnienia właścicielskie co do zabezpieczonego dowodu rzeczowego zostały w sposób jednoznaczny rozstrzygnięte albowiem prawomocnym wyrokiem Sądu Okręgowego we Wrocławiu z dnia 22 września 2011 r. sygn. akt I C 898/10 ustalono że właścicielem trzech putt alabastrowych z XVI wieku, pochodzących z ambony kościoła Św. Marii Magdaleny we Wrocławiu jest Tomasz Jabłoński
Ponadto należało zauważyć, że budynek kościoła z jakiego wyniesione zostały powyższe figurki został przekazany Parafii Katedralnej Kościoła Polskokatolickiego we Wrocławiu dopiero w dniu 27.05.1972r., a opisane figurki zostały z niego wyniesione znacznie wcześniej, co również było przedmiotem ustaleń Sądu Okręgowego we Wrocławiu.
Jak wskazuje analiza akt postępowania prowadzonego przez Sąd Rejonowy dla Wrocławia - Śródmieścia V Kp 496/12, który wnioskował o rozważenie podjęcia działań umożliwiających restytucję zabezpieczonych dowodów rzeczowych do Katedry Św. Marii Magdaleny we Wrocławiu:
Prokuratoria Generalna wskazała, że nie ma kompetencji do podejmowania działań wszczynających postępowanie sądowe w niniejszej sprawie (vide pismo z 17.10.2012 r.)
w ocenie Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego brak jest dowodów, które wskazywałyby, że Skarbowi Państwa przysługiwał tytuł prawny do przedmiotowych putt, a zwłaszcza nie można zaoferować dowodów podważających ustalenia Sądu Okręgowego we Wrocławiu zawarte w wyroku z dnia 22 września 2011 r. sygn. akt I C 898/10, dotyczące zdarzeń, w wyniku których własność putt skutecznie nabył w sposób translatywny Tomasz Jabłoński, zwłaszcza że jego uprawnienie jest chronione instytucją nabycia od nieuprawnionego (art. 169 kc), wobec czego podjęcie czynności zastępstwa procesowego Skarbu Państwa przez Prokuratorię Generalną należy ocenić jako niecelowe (vide pismo sekretarza stanu Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego z dnia 28.09.2012 r.).
W tej sytuacji aktualnym pozostaje twierdzenie, że kwestia prawa własności zabezpieczonych trzech putt nie budzi już wątpliwości zarówno w stosunku do wskazanej parafii, jak i Skarbu Państwa.
Konsekwencją takiego ustalenia był zatem zwrot zabezpieczonych dowodów uprawnionemu czyli Tomaszowi Jabłońskiemu, o czym prawidłowo orzekł Prokurator postanowieniem z dnia 28 stycznia 2013r.
Z tych też powodów, wobec uznania, iż nie doszło do naruszenia przepisu art. 230 § 2 k.p.k., na mocy wyżej przytoczonych przepisów orzeczono jak w części dyspozytywnej postanowienia.
WYROK W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 22 września 2011 r.
Sąd Okręgowy we Wrocławiu Wydział I Cywilny
w składzie następującym:
Przewodniczący: SŚO Aneta Fiałkowska - Sobczyk
Protokolant: Katarzyna Dunajewska
po rozpoznaniu w dniu 8 września 2011 r. we Wrocławiu sprawy z powództwa Tomasza Jabłońskiego przeciwko Parafii Katedralnej Kościoła Polskokatolickiego pod wezwaniem Św. Marii Magdaleny we Wrocławiu o ustalenie
ustala, że powód Tomasz Jabłoński jest właścicielem trzech sztuk alabastrowych puttów (figurek aniołków) z XVI wieku, pochodzących z ambony kościoła Św. Marii Magdaleny we Wrocławiu autorstwa Frederica Grossa;
zasądza od strony pozwanej Parafii Katedralnej Kościoła Polskokatolickiego pod wezwaniem Św. Marii Magdaleny we Wrocławiu na rzecz powoda Tomasza Jabłońskiego kwotę 3 617 zł tytułem zwrotu kosztów procesu;
nakazuje stronie pozwanej Parafii Katedralnej Kościoła Polskokatolickiego pod wezwaniem Św. Marii Magdaleny we Wrocławiu uiścić na rzecz Skarbu Państwa (Sądu Okręgowego we Wrocławiu) kwotę 6 000 zł tytułem opłaty sądowej od pozwu, od uiszczenia której powód był zwolniony.
UZASADNIENIE
Powód Tomasz Jabłoński wniósł do tut. Sądu powództwo przeciwko Parafii Katedralnej Kościoła Polskokatolickiego pod wezwaniem Św. Marii Magdaleny we Wrocławiu o ustalenie, iż jest właścicielem trzech sztuk alabastrowych figurek aniołków pochodzących z ambony z XVI w., znajdującej się w Kościele Św. Marii Magdaleny we Wrocławiu.
W uzasadnieniu żądania powód podniósł, iż w 1998 roku nabył od Henryka Tomaszewskiego w drodze zamiany trzy putta. Zgodnie z informacją przekazaną przez Henryka Tomaszewskiego putta miały być eklektycznymi figurkami z XIX wieku. Po upływie 10 lat od nabycia figurek, zostały one zabezpieczone przez Prokuraturę Rejonową dla Wrocławia Stare - Miasto, jako dowody rzeczowe w postępowaniu przygotowawczym, które w rezultacie zostało umorzone. Zgodnie z postanowienie z dnia 31 maja 2010 r. w przedmiocie dowodów rzeczowych po umorzeniu śledztwa dowód rzeczowy w postaci trzech puttów postanowiono wydać Kościołowi Marii Magdaleny we Wrocławiu.
Powód wywodził swoje prawo własności do trzech zabytkowych figurek z faktu ich nabycia w dobrej wierze i posiadania od 1998 r.
W odpowiedzi na pozew strona pozwana - Parafia Katedralna Kościoła Polskokatolickiego pod wezwaniem Św. Marii Magdaleny we Wrocławiu - wniosła o oddalenie powództwa.
W uzasadnieniu swojego stanowiska strona pozwana zarzuciła, iż była i jest właścicielem trzech sztuk puttów skradzionych z Kościoła Św. Marii Magdaleny w nieustalonych do dzisiaj okolicznościach. Własności tej Parafia nigdy się nie zrzekła, ani nie wyzbyła.
Strona pozwana zarzuciła, że powód nie wykazał, iż wszedł w posiadanie spornych figurek w sposób legalny — nie wskazał bliższych danych rzekomego sprzedawcy, ani też czasu i miejsca transakcji. Niewiarygodna, w ocenie strony pozwanej, jest także opinia Urzędu Konserwatorskiego. Powód nie wskazał także, kto spośród pracowników naukowych Wydziału Historii Uniwersytetu Wrocławskiego miałby potwierdzić, że putta nie były nigdzie zgłaszane, jako zaginione lub skradzione. Pozwana zarzuciła powodowi również wynikającą z treści uzasadnienia pozwu brak wiedzy na temat wyglądu spornych figurek amorków.
W piśmie procesowym z dnia 14 lutego 2011 r. powód zarzucił, że poza gołosłownymi stwierdzeniami, strona pozwana nie wykazała swoich praw właścicielskich do spornych aniołków. Pozwana nie wykazała też posiadania rzeczy, bowiem nie przedstawiła żadnych dowodów, na to, że w dniu przekazania jej budynku Kościoła Św. Marii Magdaleny, tj. 27 maja 1972 r. lub w okresie późniejszym, w kościele tym znajdowały się przedmiotowe putta.
Powód podniósł, iż zgodnie z jego ustaleniami, ostatnie udokumentowane wskazania obecności puttów w kościele pochodzą sprzed II wojny światowej. Obecność figurek na ambonie znajdującej się w kościele jest potwierdzona zrobionymi w tym okresie fotografiami. Na wszystkich zrobionych już po wojnie zdjęciach na ambonie brak jest figurek. Fakt ten potwierdza również karta ewidencyjna ambony założona w 1962 r., której kopia znajduje się w aktach sprawy o sygn. 2 Ds. 460/09.
W ocenie powoda, brak jest podstaw do stwierdzenia, że putta zostały z kościoła skradzione. Nigdy nie została zgłoszona ich kradzież. Putta nie znajdują się również w krajowym wykazie zabytków skradzionych lub wywiezionych za granicę niezgodnie z prawem, prowadzonym przez Ośrodek Ochrony Zbiorów Publicznych przy Ministerstwie Kultury.
Powód raz jeszcze podkreślił, iż sporne putta nabył od znanego i szanowanego we Wrocławiu, nieżyjącego już kolekcjonera dzieł sztuki - Henryka Tomaszewskiego, który określał przedmiotowe amorki, jako eklektyczne figurki wykonane w XIX wieku. Z informacji uzyskanych w dniu transakcji wynikało, że figurki znajdowały się u Henryka Tomaszewskiego od wielu lat. Do transakcji, w efekcie, której powód nabył figurki doszło w mieszkaniu Henryka Tomaszewskiego przy ul. Św. Jadwigi we Wrocławiu, w obecności świadka - Mirosława Perza. Putta stojące na meblu, zostały wówczas sfotografowane.
W zakresie ustaleń okoliczności faktycznych w przedmiocie pochodzenia nabytych przez powoda puttów, powód zwrócił się o pomoc do Piotra Oszczanowskiego, będącego autorem książki o Kościele Św. Marii Magdaleny we Wrocławiu.
Sąd ustalił następujący stan faktyczny:
W 1998 r. na jednej z wrocławskich giełd staroci, przy ul. Gnieźnieńskiej, Tomasz Jabłoński w towarzystwie brata Macieja Jabłońskiego i kolegi - Piotra Lau, spotkał kolekcjonera dzieł sztuki — Henryka Tomaszewskiego oraz jego znajomego — Mirosława Perza. Henryk Tomaszewski zwrócił uwagę na zabytkowe lalki, które Tomasz Jabłoński, wcześniej kupił na giełdzie i niósł w rękach. W konsekwencji Henryk Tomaszewski złożył powodowi ofertę zakupu tych lalek. Powód jednak się nie zgodził na sprzedaż i Henryk Tomaszewski zaproponował zamianę lalek na inną rzecz z własnego zbioru kolekcjonerskiego. Do transakcji zamiany doszło w mieszkaniu Henryka Tomaszewskiego we Wrocławiu, przy ul. Św. Jadwigi. Powód nabyte na giełdzie lalki zamienił na 3 putta (alabastrowe figurki aniołków), stojące w mieszkaniu u Henryka Tomaszewskiego na zabytkowej komodzie. W dniu nabycia puttów od Henryka Tomaszewskiego, powód wykonał fotografię figurek ustawionych na meblu znajdującym się w mieszkaniu Henryka Tomaszewskiego.
(dowód: zeznania świadka Mirosława Perza, k. 94 - 95, zeznania świadka Piotra Lau, k. 95 - 96, zeznania świadka Macieja Jabłońskiego, k. 96, przesłuchanie powoda Tomasza Jabłońskiego, k. 105 -106);
Nieżyjący już Henryk Tomaszewski był osobą publicznie znaną społeczności wrocławskiej, założycielem, dyrektorem i kierownikiem artystycznym Wrocławskiego Teatru Pantomimy, a jednocześnie aktorem, mimem, tancerzem, choreografem i reżyserem. W swoim mieszkaniu we Wrocławiu, przy ul. Św. Jadwigi Henryk Tomaszewski posiadał wiele przedmiotów o znacznej wartości kolekcjonerskiej, które nabywał głównie w dessie wrocławskiej i na giełdach staroci. W kolekcji Henryka Tomaszewskiego już w latach 70- tych ubiegłego stulecia, znajdowały się 3 alabastrowe putta. W braku następców prawnych po Henryku Tomaszewskim, majątek zmarłego przejął Skarb Państwa. W zakresie zbiorów kolekcjonerskich w przejmowanym przez Skarb Państwa w roku 2001 majątku Henryka Tomaszewskiego nie było spornych puttów.
(okoliczności bezsporne, a nadto zeznania świadka Jerzego Grycana, k. 4);
Trzy alabastrowe putta autorstwa Frederica Grossa, pochodzą z ambony (tego samego autorstwa) Kościoła p.w. Św. Marii Magdaleny we Wrocławiu. Figurki znajdowały się na ambonie kościoła w okresie przedwojennym. Zaginęły w niewyjaśnionych okolicznościach. Zarówno w roku 1962 , jak i w dniu przekazania stronie pozwanej budynku Kościoła Św. Marii Magdaleny, tj. 27 maja 1972 r., puttów nie było na ambonie kościoła. Nikt, także proboszcz obejmującej budynek kościoła Parafii Katedralnej Kościoła Polskokatolickiego p. w. Św. Marii Magdaleny we Wrocławiu, nie zgłosił kradzieży figurek, ani też ich zaginięcia.
(dowód: fotografie ambony pochodzące sprzed 1945 r., znajdujące się w publikacjach niemieckich, k. 3 - 7 akt śledztwa prowadzonego przez Komisariat Policji Wrocław Stare
Miasto pod sygn. 2 Ds. 460/09, fotografie ambony kościoła z 1962 r. (i późniejsze fotografie) k. 108 akt 2 Ds. 460/0, zeznania świadka - Sławomira Bujaka, k. 93, przesłuchanie w charakterze strony pozwanej — Bogdana Skowrońskiego, k. 109 — 109/o.);
W 2009 r. Tomasz Jabłoński podjął decyzję o sprzedaży figurek. Putta znalazły się na 151 Aukcji Sztuki Dawnej „20 lat minęło" przeprowadzonej w dniu 18 listopada 2009 r. o godzinie 17.00 w siedzibie Domu Aukcyjnego Rempex w Warszawie. W opisie dzieł sztuki znalazły się następujące informacje: trzy wysokiej klasy putta z alabastru Wysoczańskiego (w jednej z figurek uzupełnienia z żywicy epoksydowej), putta pochodzące z ambony luterańskiego kościoła Św. Marii Magdaleny we Wrocławiu, częściowo zniszczonej w 19545 r., której twórcą był Frederic Gross st., jeden z najlepszych rzeźbiarzy wrocławskich okresu późnego renesansu, czynny w pierwszej fazie wymiany dawnych wyposażeń kościołów wrocławskich na nowożytne, protestanckie (ok 1560 — 90). Powstała w latach 1579 — 80 ambona kościoła Św. Marii Magdaleny, będąca — obok kilku epitafiów mieszczańskich — najokazalszym i najchwalebniejszym dziełem Wrocławianina, była tez jedną z najwartościowszych kazalnic protestanckiej Europy. Wykonana z wielu materiałów m. in. z różnego gatunku półszlachetnych kamieni, składała się z ośmióbocznego piaskowcowo — alabastrowego korpusu i takiegoż kształtu baldachimu ze zwieńczeniem w postaci cylindrycznej, otwartej kolumnowej gloriety. W środku owej gloriety widniał posąg Chrystusa Zmartwychwstałego, a na jej obwodzie, między kolumnami stały prezentowane putta. Przytrzymywały narzędzia Męki Pańskiej, tzw. Arma Christi - Krzyż włócznię i być może Drabinę (na fotografiach z pocz. XX wieku ów ostatni atrybut już nie zachowany)(...) Wykonane z alabastru ż Wysiuczyna pod Lwowem, wszystkie trzy putta prezentują zbliżony typ kompozycyjny uskrzydlonego nagiego chłopca w wieku ok 1 - 2lat, o podobnej jakby lekko zatartej fizjonomii z ukośnie przełożona przez korpus szarfą i podpiętym do niej na plecach fragmentem draperii."
Cena wyjściowa dzieł sztuki ustalona została na kwotę 140 000 zł.
(dowód: katalog domu aukcyjnego „Rempex". 151 Aukcja Sztuki Dawnej. 18 listopada 2009 r., k. 86 akt śledztwa prowadzonego przez Komisariat Policji Wrocław Stare Miasto pod sygn. 2 Ds. 460/09);
Decyzją L. dz. 700-84/1/71 z dnia 28 stycznia 1971 r. Konserwatora Zabytków Miasta Wrocławia - Edwarda Małachowicza, urzędującego przy Prezydium Rady Narodowej Miasta Wrocławia Wydziału Kultury, wyposażenie zewnętrzne i wewnętrzne kościoła p. w. Marii Magdaleny we Wrocławiu, w tym m.in. ambona, w postaci nawy głównej, garbo + alabastru z okresu późnego renesansu (1579/81), autorstwa Fryderyka Grossa — sześciobocznego kosza wspartego na postaciach trzech aniołków, zostały wpisane jako dobra kultury do rejestru zabytków miasta Wrocławia.
(dowód: decyzja L. dz. 700-84/1/71 z dnia 28.01.1971 r. wydana przez Konserwatora Zabytków miasta Wrocławia, k. 8 akt śledztwa prowadzonego przez Komisariat Policji Wrocław Stare Miasto pod sygn. 2 Ds. 460/09);
Integralną częścią decyzji w sprawie wpisania dobra kultury do rejestru zabytków Wrocławia stanowi spis obiektów zabytkowych znajdujących się kościele. W opisie ambony Konserwator Zabytków m. Wrocławia wskazał, że boki kosza (ambony) ozdobione zostały płaskorzeźbionymi scenami ze Starego Testamentu, rozdzielone kolumienkami na postumentach wspierających belkowanie. Baldachim ma formę hełmu z latarnią założony jest na sześcioboku. Na dolnym gzymsie symbole ewangelistów, na latarni postacie proroków i putta. Całość wieńczy kula z płomieniem.
(dowód: decyzja L. dz. 700-84/1/71 z dnia 28.01.1971 r. wydana przez Konserwatora Zabytków miasta Wrocławia, wraz załącznikiem stanowiącym spis i opis zabytków, k. 8 -11 akt śledztwa prowadzonego przez Komisariat Policji Wrocław Stare Miasto pod sygn. 2 Ds. 460/09);
Podstawą wpisu dzieła sztuki do rejestru zabytków prowadzonego przez Wojewódzki Urząd Konserwacji Zabytków, jest karta ewidencyjna. Osoby sporządzające karty ewidencyjne zabytków są historykami sztuki. Sporządza się kwerendę archiwalną i w zależności od istniejących materiałów i źródeł wpisu się dostępne dane dotyczące dzida sztuki: np.: datowanie obiektu, wymiary, informacje o autorstwie dzieła sztuki, lokalizacje z obiekcie zabytkowym, adres właściciela obiektu. Istnieje wymóg załączenia fotografii zabytku. Karta ewidencyjna ambony Kościoła p.w. Marii Magdaleny we Wrocławiu, została sporządzona w latach 90 - tych ubiegłego stulecia.
(dowód: zeznania świadka Sławomira Bujaka, k. 93);
Komenda Policji Wrocław Stare Miasto wszczęła śledztwo w sprawie nabycia w drodze wymiany za zabytkowe lalki w roku 1998 we Wrocławiu od Henryka Tomaszewskiego przez Tomasza Jabłońskiego trzech sztuk puttów pochodzących z kradzieży z ambony w kościele pod wezwaniem Św. Marii Magdaleny we Wrocławiu, tj. o czyn z art. 91 §1 k.k. oraz w sprawie oferowania do sprzedaży za kwotę 140 000 zł w październiku i listopadzie 2009 r. w Warszawie w Domu Aukcyjnym Rempex trzech puttów pochodzących z kradzieży z kościoła pod wezwaniem Św. Marii Magdaleny we Wrocławiu, tj. o czyn z art. 91 §1 k.k. Śledztwo toczyło się pod sygnaturą akt 2 DS. 460/09.
W trakcie postępowania przygotowawczego, figurki aniołków, na podstawie stanowienia w przedmiocie dowodów rzeczowych zostały w dniu 24 marca 2010 r. przekazane do magazynu depozytowego Muzeum Narodowemu we Wrocławiu na przechowanie.
(dowód: postanowienie o wszczęciu śledztwa oraz postanowienie w przedmiocie dowodów rzeczowych wraz z protokołem oddania rzecz na przechowanie - akta śledztwa prowadzonego przez Komisariat Policji Wrocław Stare Miasto pod sygn. 2 Ds. 460/09);
Postanowieniem z dnia 26 marca 2010 r. umorzono śledztwo w sprawie nabycia w drodze wymiany za zabytkowe lalki w roku 1998 we Wrocławiu od Henryka Tomaszewskiego przez Tomasza Jabłońskiego trzech sztuk puttów pochodzących z kradzieży z ambony w kościele pod wezwaniem Św. Marii Magdaleny we Wrocławiu, tj. o czyn z art. 291 §1 k.k., wobec przedawnienia karalności, jak również śledztwo sprawie oferowania do sprzedaży za kwotę 140 000 zł w październiku i listopadzie 2009 r. w Warszawie w Domu Aukcyjnym Rempex trzech puttów pochodzących z kradzieży z kościoła pod wezwaniem Św. Marii Magdaleny we Wrocławiu, tj. o czyn z art. 291 §1 k.k., wobec braku znamion przestępstwa. Powyższe postanowienie zaskarżył podejrzany - Tomasz Jabłoński, zarzucając naruszenie przepisów prawa w zakresie podstawy umorzenia śledztwa. Powód wskazał, że brak jest podstaw do definitywnego stwierdzenia, że przedmiotowe putta weszły w obieg kolekcjonerski w sposób nielegalny, tym samym zasadne jest zmienić podstawę umorzenia śledztwa na brak znamion czynu zabronionego.
(dowód: postanowienie prokuratury w przedmiocie dowodów rzeczowych po umorzeniu śledztwa - akta śledztwa prowadzonego przez Komisariat Policji Wrocław Stare Miasto pod sygn. 2 Ds. 460/09);
Zgodnie z postanowieniem Prokuratury Rejonowej dla Wrocławia Stare - Miasto we Wrocławiu z dnia 31 maja 2010 r. w przedmiocie dowodów rzeczowych, putta oddane na przechowanie Muzeum Narodowemu we Wrocławiu, zostały wydane kościołowi Św. Marii Magdaleny we Wrocławiu.
(dowód: postanowienie prokuratury w przedmiocie dowodów' rzeczowych po umorzeniu śledztwa - akta śledztwa prowadzonego przez Komisariat Policji Wrocław Stare Miasto pod sygn. 2 Ds. 460/09).
Sąd zważył, co następuje:
Powództwo zasługiwało na uwzględnienie.
Powód w rozpoznawanej sprawie wniósł o ustalenie, że jest właścicielem trzech sztuk puttów (figurek aniołków), pochodzących z ambony z XVI w., znajdujących się w Kościele |Św. Marii Magdaleny we Wrocławiu. Przy czym swoje prawo powód wywodził z faktu i nabycia figurek w drodze zamiany od poprzedniego właściciela figurek - Henryka Tomaszewskiego. Natomiast strona pozwana kwestionowała prawa powoda do spornych puttów, wskazując, iż jako zabytki pochodzące z ambony Kościoła Św. Marii Magdaleny we Wrocławiu należą one do Parafii tego Kościoła.
Zatem podstawę materialnoprawną żądania powoda stanowi przepis art. 189 k.p.c., zgodnie z którym można żądać ustalenia przez sąd istnienia lub nieistnienia stosunku prawnego lub prawa, gdy ma się w tym interes prawny. Interes prawny jest obiektywną potrzebą uzyskania wyroku określonej treści, wywołaną rzeczywistym naruszeniem albo zagrożeniem sfery prawnej podmiotu występującego z powództwem ustalającym.
Roszczenie o ustalenie nie ulega przedawnieniu.
Zdaniem Sądu, powód ma interes prawny w ustaleniu przysługującego mu prawa własności do spornych dzieł sztuki wobec okoliczności, że jego prawo zostało zakwestionowane przez Parafię Kościoła Św. Marii Magdaleny we Wrocławiu, z którego, niewątpliwie, zabytkowe figurki pochodzą. Nieustalone prawo własności do spornych puttów, będących - z racji elementów piękna i znacznych wartości artystycznych - zarówno dziełami sztuki jak i, w świetle definicji zawartej w przepisach ustawy z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami - zabytkami, podlegającymi prawnej ochronie, przesądza o istniejącym po stronie powoda interesie prawnym.
Wobec powyższego, w dalszej kolejności należy rozważyć kwestie związane z własnością spornych puttów.
Przy czym, ustalone w sprawie okoliczności faktyczne wejścia powoda w posiadanie figurek świadczą o tym, że powód nabył własność dzieł sztuki w wyniku zdarzeń cywilnoprawnych świadczących o pochodnym nabyciu tego prawa. Warunkiem skuteczności pochodnego nabycia prawa własności, jest istnienie po stronie zbywcy wymaganego prawa i ścisłe uzależnienie zakresu praw nabywcy od praw zbywcy. Zasada,, że nikt nie może przenieść na inną osobę więcej praw niż sam posiada (nemo plus iuris in alium transfere lotest quam ipse habet) jest fundamentalną zasadą obrotu prawnego. W uzasadnieniu uchwały 7 sędziów z dnia 30 marca 1992 r. Sąd Najwyższy stwierdził, że zasada powyższa oznacza, że własność może skutecznie przenieść na nabywcę tylko właściciel.
Zdaniem Sądu, istnieją podstawy, aby stwierdzić, iż Tomasz Jabłoński w chwili zawarcia umowy zamiany rzeczy ruchomych z Henrykiem Tomaszewskim stał się następcą prawnym prawa własności do spornych figurek, przysługującego temu znanemu we Wrocławiu kolekcjonerowi dzieł sztuki. Z relacji świadka Jerzego Grycana - antykwariusza i wieloletniego znajomego nieżyjącego już Henryka Tomaszewskiego wynika, że sporne figurki — trzy alabastrowe aniołki - znajdowały się (pierwotnie) w domu kolekcjonera w Karpaczu, co najmniej od 1988 r. Świadek zeznał, że bywał wielokrotnie w domu Henryka Tomaszewskiego w Karpaczu do 1988 r. „Tam przy wejściu na werandę, po lewej stronie na komodzie stały 3 aniołki, wykonane z alabastru, a na parapecie stał lew - też z alabastru." Jerzy Grycan potwierdzi, że pytał, czy figurki z alabastru stanowią jakąś kolekcję.
Powyższe okoliczności potwierdzają się także w zeznaniach świadka Mirosława Perza, który znał się z Henrykiem Tomaszewskim od 1971 r. i chodził z nim razem po dessach, giełdach staroci." Z wiarygodnych, w ocenie Sądu, z zeznań świadka wynika, że figurki zostały zakupione przez Henryka Tomaszewskiego w dessie przy ul. Kościuszki w latach 70 - tych ubiegłego stulecia. Świadek potwierdził, że sporne aniołki stały na barokowej komodzie w domu właściciela - Henryka Tomaszewskiego. Opisując szczegółowo wygląd mebla, świadek zeznał, że w mieszkaniu zmarłego znajdowały się wyłącznie dzieła sztuki, zaś po śmierci Henryka Tomaszewskiego, majątek zabytkowy został oddany muzeum miejskiemu, po sporządzeniu inwentaryzacji.
W ocenie Sądu, powyższe, logiczne i spójne ze sobą zeznania świadków w połączeniu z faktami notoryjnymi dotyczącymi osoby znanego Wrocławianina - Henryka Tomaszewskiego, jak również w świetle bezspornych okoliczności, z których wynika, że kradzież (bezprawny zabór) aniołków z Kościoła nigdy nie została zgłoszona, uznać należy, że Henryk Tomaszewski, w chwili dokonania transakcji z powodem, był właścicielem puttów.
Biorąc powyższe pod uwagę, należy uznać, że Tomasz Jabłoński stał się właścicielem spornych figurek w roku 1998, tj. w chwili zawarcia z Henrykiem Tomaszewskim umowy zamiany. Zgodnie z zasadą wyrażoną w przepisie art. 155 §1 k.c. nabycie własności figurek przez powoda nie wymagało przeniesienia posiadania, jednakże jak przemawiają fakty - powód w chwili zawarcia umowy wszedł w posiadanie alabastrowych figurek, zabierając je ze sobą. Do dnia umieszczenia puttów na aukcji domu aukcyjnego „Rempex" w Warszawie, październiku 2009 r. putta znajdowały się w posiadaniu powoda, p Gdyby nawet jednak, zaprzeczyć istnieniu po stronie Henryka Tomaszewskiego prawa przeniesienia własności posiadanych przez niego XVI wiecznych puttów na powoda, trzeba stwierdzić, że w momencie wejścia powoda w posiadanie figurek, po jego strome miały miejsce wszystkie przesłanki nabycia rzeczy ruchomej od nieuprawnionego, którego istotę reguluje przepis art. 169 k.c. W §1 tego zwięzłego przepisu wyrażona została ogólna reguła, zgodnie z którą warunkami nabycia własności są: zbycie rzeczy ruchomej przez osobę nieuprawnioną do rozporządzania i wydania rzeczy nabywcy oraz dobra wiara nabywcy.
Sąd uznał twierdzenia słuchanych w sprawie świadków na okoliczności związane z akcją, mającą miejsce w mieszkaniu Henryka Tomaszewskiego we Wrocławiu, przy ul. w. Jadwigi, za wiarygodne i pozostające we wzajemnej spójności.
W dniu dokonania zamiany dzieł sztuki, w mieszkaniu kolekcjonera obecni byli nie tylko Henryk Tomaszewski i Tomasz Jabłoński, ale także Mirosław Perz - znajomy Henryka Tomaszewskiego, obiektywny świadek wydarzeń. Świadek zeznał, że podczas spaceru po giełdzie staroci przy ul. Gnieźnieńskiej we Wrocławiu, Henryk Tomaszewski dostrzegł osobę trzymającą w ręku zabytkowe lalki. Rzeczy, których właścicielem był Tomasz Jabłoński, stały się przedmiotem zainteresowania Henryka Tomaszewskiego, który zaproponował „odkupienie" lalek od powoda. Strony uzgodniły ostatecznie, że dokonają zamiany lalek na inne dzieła sztuki, których kolekcja znajdowała się w mieszkaniu Henryka Tomaszewskiego. W mieszkaniu tym, powód złożył ofertę zamiany lalek, na stojące na zabytkowym meblu trzy alabastrowe figurki aniołków, na co przystał Henryk Tomaszewski.
Zdaniem Sądu, okoliczności powyższe nie budzą wątpliwości w świetle potwierdzających je relacji świadka Piotra Lau — znajomego Tomasza Jabłońskiego oraz świadka Macieja Jabłońskiego - brata powoda, naocznych świadków zawarcia przez powoda z Henrykiem Tomaszewskim, umowy zamiany dzieł sztuki. Świadkowie dokładnie opisali okoliczności, w których doszło do spotkania stron umowy. Ich zeznania dotyczące przebiegu rozmów stron, przyczyny zamiany, jej przybliżonej daty i miejsca, są we wszystkich szczegółach zbieżne z relacją wydarzeń przedstawioną przez świadka Mirosława Perza. Zeznania wszystkich słuchanych świadków pokrywają się także z twierdzeniami samego powoda - Tomasza Jabłońskiego. Istnieją pełne podstawy do stwierdzenia, że powód w chwili zamiany i wejścia z posiadanie ruchomości, pozostawał w przekonaniu, że dokonuje czynności z osobą uprawnioną do rozporządzania rzeczy i tym samym, był w dobrej wierze, już wspomniano, Henryk Tomaszewski był wieloletnim kolekcjonerem dzieł sztuki, szanowanym obywatelem i uczestnikiem życia publicznego społeczności Wrocławia, itniejąca po stronie powoda świadomość, co do legalności obrotu kolekcjonerskiego, w którym w 1998 r. uczestniczył w mieszkaniu Henryka Tomaszewskiego, skutkiem którego .był własność spornych puttów, była w pełni, zdaniem Sądu, uzasadniona.
Wiarygodne są także twierdzenia powoda, z których wynika, że przeszło 10 lat sądził, przyjmując wersję Henryka Tomaszewskiego, że putta stanowią alabastrowe figurki eklektyczne z XIX wieku i przedstawiają postać chłopców, z których każdy trzyma ,jakiś instrument muzyczny". Zdaniem Sądu, wizerunek aniołków podobnych poniekąd do tzw. amorków przywodzi na myśl zbieżne skojarzenia.
Powód oświadczył, że przedwojenne fotografie Kościoła Św. Marii Magdaleny obejrzał dopiero w Internecie w 2009 r., jednakże początkowo nie miał pewności, ze ambona kościoła jest miejscem pochodzenia należących do niego zabytkowych dzieł sztuki. Wiarygodne są twierdzenia powoda, z których wynika w jaki sposób, po kontakcie z Piotrem Goszczanowskim - autorytetem w dziedzinie wiedzy na temat budynku Kościoła Św. Marii Magdaleny we Wrocławiu - dowiedział się o rzeczywistym pochodzeniu, autorstwie, kontekście i znaczeniu spornych puttów. Twierdzenia powoda zasługują na miano wiarygodnych także i w świetle dopuszczonych przez tut. Sąd w niniejszym postępowaniu, dowodów zgromadzonych w trakcie toczącego się śledztwa w sprawie nabycia w drodze wymiany za zabytkowe lalki w roku 1998 we Wrocławiu od Henryka Tomaszewskiego przez Tomasza Jabłońskiego trzech sztuk puttów pochodzących z kradzieży z ambony w kościele pod. wezwaniem Św. Marii Magdaleny we Wrocławiu, tj. o czyn z art. 291 §1 k.k., jak również w sprawie oferowania do sprzedaży za kwotę 140 000 zł w październiku i listopadzie 2009 r. w Warszawie w Domu Aukcyjnym Rempex trzech puttów pochodzących z kradzieży z kościoła pod wezwaniem Św. Marii Magdaleny we Wrocławiu, tj. o czyn z art. 291 §1 k.k. Na marginesie warto podkreślić, że śledztwo, co do obu spraw zostało umorzone, zaś zażalenie, złożone de facto przez powoda Tomasza Jabłońskiego, dotyczyło przyjętej przez organy ścigania, samej tylko podstawy umorzenia postępowania.
Wszystkie te ustalone w sprawie okoliczności świadczą o tym, że powód Tomasz Jabłoński jest właścicielem trzech spornych zabytkowych puttów, pochodzących z tzw. gloriety stworzonej przez Frederica Grossa w XVI wieku ambony, znajdującej się w budynku Kościoła Św. Marii Magdaleny we Wrocławiu.
Dodatkowo jeszcze można wskazać, że okoliczności podnoszone przez powoda potwierdzają inne dowody przeprowadzone w niniejszej sprawie. Słuchany w charakterze strony pozwanej - Bogdan Skowroński, oświadczył, iż przejmując w roku 2005 Parafię katedralną Kościoła Polskokatolickiego p. w. Św. Marii Magdaleny we Wrocławiu, nie miał świadomości istnienia puttów, tym bardziej nie znał okoliczności ich zaginięcia. Ksiądz Bogdan Skowroński nie miał wiedzy na temat obecności figurek w dniu 27 maja 1972 r., tj. w wili samego przejęcia budynku kościoła przez pozwaną Parafię. Natomiast z dokumentacji zdjęciowej znajdującej się na karcie 108 akt prowadzonego przez Policję śledztwa w sprawie Ds. 460/09, wynika, że w roku 1962 puttów na ambonie kościoła już nie było. Natomiast dokumentacja w postaci ewidencji zabytków ruchomych miasta Wrocławia sporządzona w latach siedemdziesiątych ubiegłego wieku, jak wynika z zeznań świadka Sławomira Bujaka - urzędnika dysponującego wiedzą na temat zabytków Kościoła Św. Marii Magdaleny we Wrocławiu oraz sposobu i okoliczności tworzenia tzw. karty ewidencyjnej, prawdopodobnie -nie została sporządzona z natury tylko na podstawie przedwojennych fotografii ambony. Wszystkie te okoliczności świadczą niewątpliwie o historycznym, zabytkowym pochodzeniu figurek oraz niewątpliwie o ich bezpodstawnym zaginięciu, jednakże w ocenie Sądu, okoliczności te są indyferentne w świetle ustaleń, co do legalnego nabycia figurek przez powoda Tomasza Jabłońskiemu, któremu to nabyciu, wbrew sugestiom strony pozwanej, ustawa o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami, nie stawia żadnych ograniczeń.
W kontekście powyższego, Sąd oddalił wniosek o dopuszczenie dowodu z przesłuchania świadka Teodozji Osmulskiej - Łazowskiej na okoliczność znajdowania się figurek na zwieńczeniu ambony przed rokiem 1972 i po objęciu katedry przez kościół polskokatolicki, bowiem z punktu widzenia rozstrzygnięcia sporu, okoliczności na które zeznawać miał świadek, były nieistotne.
Prawo własności zapewnione jest przepisami Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej. Zgodnie z art. 21 ustawy zasadniczej, Rzeczpospolita Polska chroni własność i prawo dziedziczenia. Własność to nie tylko zatem prawo podmiotowe ale także zasada ustrojowa. Prawo do własności jest zarazem prawem człowieka. Sąd Okręgowy zgadza się ze stanowiskiem doktryny, zgodnie z którym o ile prawa człowieka są normatywnie przyznawane i gwarantowane przez państwo, o tyle „współczesny katalog praw człowieka opiera się na zasadzie wolności działania, według której każde postępowanie, które nie jest zakazane jest dozwolone, a wszelkie ograniczenia wolności działania jednostki w jakiejś dziedzinie muszą być uzasadnione względem na podobną wolność innych ludzi lub względem na dobro ogółu członków społeczeństwa, w którym jednostka żyje". (S. Wronkowska
kompendium wiedzy o społeczeństwie, państwie i prawie " S. Wronkowska, M. Zmierczak, Warszawa - Poznań 1995 r., str. 42)
Ustawa o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami z dnia 23 lipca 2003 r. stwarza pewne ograniczenia w obrocie kolekcjonerskim (handlu zabytkami) jednak należy podkreślić, w głównej mierze reglamentacja dotyczy nieruchomości. W odniesieniu do ruchomości szczególne obowiązki właściciela lub posiadacza zabytku określone zostały w art. 5, dodatkowo w art. 28 i następnych ustawy wskazujących dalsze obowiązki właściciela i posiadacza zabytku wpisanego do rejestru zabytków. Z takimi zabytkami mamy do czynienia przypadku dzieł sztuki (trzech zabytkowych figurek aniołków) będących przedmiotem niniejszego postępowania.
W wypadku zabytków ruchomych wpisanych do rejestru zabytków obowiązki dotyczą :informowania o zmianie miejsca jego przechowywania. Ponadto obowiązek informacyjny dotyczy zmian stanu prawnego zabytku, udostępniania zabytku w określonych okolicznościach, służbom konserwatorskim. W katalogu ograniczeń zawartych w w/w ustawie nie dochodzi jednak do strzeżonego ogólnymi przepisami prawa cywilnego (art. 140 i nast. k.c.) naruszenia istoty prawa własności, gdyż o ile dopuszczalne jest ingerowanie w prawo właściciela (np. art. 142 k.c.), to ingerencja ta nie może przekroczyć pewnych konstytutywnych zasad, gdyż tym samym, złamana zostałaby zasada demokratycznego państwa prawa („Prawo ochrony dziedzictwa kultur." K. Seidler. Oficyna 2007 r., str. 232).
W ocenie Sądu, ważne jest, aby z dziedzictwa kultury i jego poszczególnych elementów mogło korzystać w określonym zakresie, całe społeczeństwo. Ochrona zabytków służy „strzeżeniu materialnej, przyrodniczej i kulturalnej tej cząstki naszej rzeczywistości, która ma zdolność wywoływania potężnych przeżyć i doznań zbiorowych." (cyt. A. Gieysztor, „O dziedzictwie kultury", Towarzystwo Opieki nad Zabytkami 2000 r., str. 197). Myśl powyższa odwołuje się zasadniczo do celu ustawy o ochronie dóbr kultury, jakim jest zachowanie, należyte utrzymanie oraz społecznie celowe wykorzystanie i udostępnienie dla celów naukowych, dydaktycznych i wychowawczych, aby służyły nauce oraz popularyzacji wiedzy i sztuki, stanowiły trwały element rozwoju kultury i były czynnym składnikiem życia współczesnego społeczeństwa. Powyższe cele ujęte w art. 3 nieobowiązującej już ustawie o ochronie dóbr kultury, zachowuje wciąż swoją aktualność. Niewątpliwie jednak, na kanwie niniejszej sprawy, na plan pierwszy wysuwa się spór, który L. Morawski w „Prawach jednostki a dobro wspólne" PP z 1998 r. nazywa „liberalizm versus komunitaryzm". We współczesnym państwie demokratycznym prawo do dobra wspólnego wynosi się ponad dobro jednostki (res publico). Nie zawsze jednak, to co dobre dla jednostki stoi w sprzeczności z
dobrem wspólnoty. Niejednokrotnie wręcz, właściwie pojmowane dobro wspólnoty służy podmiotom składającym się na tę wspólnotę.
Reasumując, w konflikcie wartości, przenoszącego się na konflikt prawa pozytywnego, prawo własności jest, od czasów starożytnego Rzymu, najszerszym prawem podmiotowym. Najważniejszym i najpełniejszym, co do treści prawem rzeczowym i w zasadzie w niezmienionym zarysie prawo własności funkcjonuje do dzisiaj. Do najważniejszych uprawnień właściciel, składających się na treść prawa własności jest ius tendi et jruendi, ius possidendi oraz ius disponendi, natomiast najdalej idącą ingerencją (ograniczeniem) w to prawo jest instytucja wywłaszczenia, której jednak, prawo ochrony zabytków nie przywiduje dla przypadku z którym mamy do czynienia w niniejszej sprawie Tomasza Jabłońskiego, tj. do nabycia przez osobę fizyczną rzeczy ruchomych stanowiących zabytki wpisane do rejestru zabytków w drodze dozwolonej prawem czynności prawnej.
Mając powyższe na uwadze, na podstawie art. 189 k.p.c. powołanymi wyżej przepisami kodeksu cywilnego, Sąd orzekł jak w punkcie I sentencji wyroku.
Orzeczenie o kosztach procesu w punkcie II sentencji wyroku zapadło w oparciu o zasadę odpowiedzialności za wynik procesu wyrażoną w art. 98 k.p.c.
W punkcie III wyroku Sąd, stosownie do art. 98 k.p.c. w zw. z art. 113 ustęp 1 ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych, nakazał stronie pozwanej, dokonać zwrotu na rzecz Skarbu Państwa kwotę 6*000 zł stanowiącej te część opłaty sądowej od pozwu, od uiszczenia której powód został sądownie zwolniony.
POSTANOWIENIE
Dnia 15 czerwca 2012 r.
Sąd Rejonowy dla Wrocławia-Sródmieścia w V Wydziale Karnym w składzie:
Przewodniczący SSR Michał Kupiec
Protokolant: Agnieszka Koszela
po rozpoznaniu w dniu 7 maja i 15 czerwca 2012 r. na posiedzeniu
zażalenia pełnomocnika Tomasza Jabłońskiego na postanowienie Prokuratora Prokuratury Rejonowej dla Wrocławia — Stare Miasto z dnia 5 marca 2012 r. w przedmiocie dowodów rzeczowych po umorzeniu śledztwa w sprawie 2 Ds. 460/09 na podstawie art. 437 § 1 k.p.k.
postanawia
zmienić zaskarżone postanowienie w ten sposób, że na podstawie art. 231 § 1 i 2 kpk oddać dowody rzeczowe w postaci trzech putt z alabastru, opisanych w wykazie dowodów rzeczowych nr 1/216/10 na k. 80 akt sprawy, pod poz. 1, na przechowanie Muzeum Narodowemu we Wrocławiu do czasu rozstrzygnięcia postępowania cywilnego pomiędzy Tomaszem Jabłońskim a Skarbem Państwa o ustalenie prawa własności tych dowodów rzeczowych lub o ich wydanie;
w pozostałym zakresie zażalenia nie uwzględnić.
UZASADNIENIE
Postanowieniem z dnia 5 marca 2012 r. Prokurator Prokuratury Rejonowej dla Wrocławia Stare Miasto zwrócił dowody rzeczowe w postaci trzech putt z alabastru, opisanych w wykazie dowodów rzeczowych nr 1/216/10 na k. 80 akt sprawy, pod poz. 1 Parafii Katedralnej Kościoła Polskokatolickiego pod wezwaniem św. Marii Magdaleny we Wrocławiu.
Na powyższe postanowienie zażalenie w terminie ustawowym wniósł pełnomocnik Tomasza Jabłońskiego. Zaskarżonemu postanowieniu zarzucił:
obrazę przepisów postępowania, która miała wpływ na treść postanowienia, a mianowicie art. 230 § 2 kpk poprzez wydanie trzech sztuk putta opisanych w wykazie dowodów rzeczowych nr 1/216/10 poz. 1 Kościołowi Św. Marii Magdaleny we Wrocławiu zamiast Tomaszowi Jabłońskiemu, który będąc właścicielem tych przedmiotów jest osobą uprawnioną w rozumieniu tego przepisu oraz art. 94 § 1 pkt 5 poprzez brak wyczerpującego wyjaśnienia w uzasadnieniu podstaw faktycznych postanowienia,
błąd w ustaleniach faktycznych przyjętych za podstawę orzeczenia, który miał wpływ na treść postanowienia, polegający na uznaniu bez jakichkolwiek podstaw, że przedmiotowe putta zostały skradzione z Kościoła Św. Marii Magdaleny we Wrocławiu.
Sąd Rejonowy zważył:
Zażalenie jest częściowo niezasadne. O ile w odniesieniu do Parafii Katedralnej Kościoła Polskokatolickiego pod wezwaniem Św. Marii Magdaleny we Wrocławiu wydany został skutkujący wobec tego podmiotu przesądzeniem prawa własności na rzecz Tomasza Jabłońskiego prawomocny wyrok Sądu Okręgowego we Wrocławiu z dnia 22 września 2011 r. sygn. akt I C 898/10, to jednak zdaniem Sądu jest zbyt wcześnie, aby rozstrzygać w kwestii zwrotu dowodów rzeczowych, ponieważ po pierwsze nie rozważono w ogóle udziału w sprawie Skarbu Państwa, jak i kwestii pierwotnego czynu leżącego u podłoży sprawy. Należy zatem podkreślić:
I. Wyrok Sądu Rejonowego dla Wrocławia Śródmieścia z dnia 22 września 2011 r. sygn. akt I C 898/10, ustalający własność przedmiotowych putt po stronie Tomasza Jabłońskiego, nie wiąże Sądu w niniejszej sprawie, gdyż jest to wyrok ustalający, a nie kształtujący prawo lub stosunek prawny w rozumieniu art. 8 § 2 kpk, a przede wszystkim nie odnosi skutku wobec innych podmiotów niż strony procesu I C 898/10;
Nie budzi najmniejszych wątpliwości, że trzy przedmiotowe zabytkowe putta zostały z Kościoła p.w. Św. Marii Magdaleny we Wrocławiu usunięte bezprawnie. Jednoznacznym na to dowodem jest fakt, że w ogóle znalazły się poza nim. Nie było żadnego powodu ani podstawy, aby legalnie figurki te zabrać z kościoła. Nie ma na to żadnego dokumentu, żadnego dowodu, który pozwałaby na chociażby uwiarygodnienie legalnego ich zabrania. Fakt ten ma zaś fundamentalne znacznie w
sprawie. O ile Tomasz Jabłoński nabywając figurki mógł działać w dobrej wierze, o tyle nigdy nie powinny one były stać się jego własnością, tak jak nigdy nie powinny stać się własnością Henryka Tomaszewskiego;
I. Trzy przedmiotowe putta w momencie ich wyniesienia z kościoła zdaniem Sądu Rejonowego nie stanowiły własności Parafii Katedralnej Kościoła Polskokatolickiego pod wezwaniem św. Marii Magdaleny we Wrocławiu, gdyż budynek kościoła został parafii przekazany dopiero 27.05.1972 r., a putta zostały z niego usunięte znacznie wcześniej. Nie mogły zatem wejść do majątku Parafii. Dlatego też należało rozważyć udział w sprawie Skarbu Państwa;
W tej sytuacji w ocenie Sądu prawidłowe rozstrzygnięcie o dowodach rzeczowych w niniejszej sprawie wymaga udziału reprezentanta Skarbu Państwa i ostatecznego orzeczenia w przedmiocie relacji praw Tomasza Jabłońskiego i uprawnień właścicielskich Skarbu Państwa. Z tych względów obecnie orzekanie o wydaniu wskazanych dowodów rzeczowych któremukolwiek z podmiotów w ocenie Sądu jest przedwczesne. Z tych względów orzeczono jak na wstępie.
Zarządzenie:
odnotować postanowienie;
odpis postanowienia doręczyć:
skarżącemu i jego pełnomocnikowi oraz PRSM, zwracając akta śledztwa;
Ministerstwu Kultury i Dziedzictwa Narodowego ul. Krakowskie Przedmieście 15/17 00-071 Warszawa i Prokuratorii Generalnej Skarbu Państwa ul. Hoża 76/78 00-682 Warszawa razem z kopią postanowienia Prokuratora k.187 — 188, wyroku Sądu Okręgowego we Wrocławiu z 22.09.2011 r. k. 173 — 186, kopii dokumentacji z akt sprawy k. 1 — 12 z prośbą o rozważenie możliwości podjęcia przewidzianych prawem działań umożliwiających restytucję dowodów rzeczowych w sprawie do katedry Św. Marii Magdaleny we Wrocławiu;
Ww 15 czerwca 2012 r.
POSTANOWIENIE
Wrocław dnia 16 maja 2013r.
Sąd Rejonowy dla Wrocławia Śródmieścia w V Wydziale Karnym w składzie:
Przewodniczący SSR Agnieszka Marchwicka
Protokolant Anna Olszewska
przy udziale Prokuratora — po rozpoznaniu
w sprawie o czyny z art.291§1 k.k
zażalenia Parafii Katedralnej Kościoła Polskokatolickiego p.w. św. Marii Magdaleny we Wrocławiu
na postanowienie Prokuratora Prokuratury Rejonowej dla Wrocławia - Stare Miasto z dnia 28 stycznia 2013r. w sprawie 2 Ds. 460/12 w przedmiocie dowodów rzeczowych po umorzeniu postępowania na podstawie art. 437 § 1 k.p.k. w zw. z art. 329 § 1 i 2 k.p.k. i art.230§2 k.p.k.
postanawia
nie uwzględnić zażalenia i utrzymać w mocy zaskarżone postanowienie.
UZASADNIENIE
Prokuratura Rejonowa dla Wrocławia - Stare Miasto pod sygnaturą 2 Ds. 460/09 prowadziła postępowanie w sprawie I. nabycia w drodze wymiany za zabytkowe lalki w roku 1998 we Wrocławiu od Henryka Tomaszewskiego przez Tomasza Jabłońskiego trzech sztuk putta pochodzących z kradzieży z ambony w kościele pod wezwaniem Św. Marii Magdaleny we Wrocławiu, tj. o czyn z art.29l§1 k.k. oraz w sprawie II. oferowania do sprzedaży za kwotę 140.000 zł w październiku i listopadzie 2009r. we Warszawie w domu aukcyjnym REMPEX trzech putt pochodzących z kradzieży z kościoła pod wezwaniem Św. Marii Magdaleny we Wrocławiu, tj. o czyn z art.291§1 k.k.
W toku postępowania w dniu 17 listopada 2009r. w domu Aukcyjnym Rempex w Warszawie zatrzymano trzy figurki (putta) wykonane z alabastru na podstawie, stanowiących jedną całość w kolorze jasnym z uwagi na podejrzenie iż pochodzą one z kradzieży dokonanej w kościele pod wezwaniem Św. Marii Magdaleny we Wrocławiu. Figurki te na aukcji starał się sprzedać Tomasz Jabłoński. W toku postępowania przedmioty te zostały oddane na przechowanie Muzeum Narodowemu we Wrocławiu.
Postanowieniem z dnia 30 kwietnia 201 Or. Prokuratura Rejonowa dla Wrocławia - Stare Miasto umorzyła śledztwo prowadzone pod sygnaturą 2 Ds. 460/09 w sprawie I. nabycia w drodze wymiany za zabytkowe lalki w roku 1998 we Wrocławiu od Henryka Tomaszewskiego przez Tomasza Jabłońskiego tizech sztuk putta pochodzących z kradzieży z ambony w kościele pod wezwaniem Św. Marii Magdaleny we Wrocławiu, tj. o czyn z art.291§1 k.k. wobec przedawnienia karalności czynu oraz w sprawie II. oferowania do sprzedaży za kwotę 140.000 zł w październiku i listopadzie 2009r. we Warszawie w domu aukcyjnym REMPEX trzech putt pochodzących z kradzieży z kościoła pod wezwaniem Św. Marii Magdaleny we Wrocławiu, tj. o czyn z ar'..291§1 k.k. wobec braku znamion czynu zabronionego.
Postanowieniem z dnia 31 maja 201 Or. Prokurator Prokuratury Rejonowej dla Wrocławia Stare Miasto orzekł o zwróceniu zatrzymanych figurek Parafii Katedralnej Kościoła Polskokatolickiego pod wezwaniem Św. Marii Magdaleny we Wrocławiu. Postanowieniem z dnia 17 stycznia 2012r. Sąd Rejonowy dla Wrocławia - Śródmieścia w sprawie V Kp 1300/10 po rozpoznaniu zażalenia pełnomocnika Tomasza Jabłońskiego uchylił powyższe postanowienie.
Postanowieniem z dnia 05 marca 2012r. Prokurator Prokuratury Rejonowej dla Wrocławia Stare Miasto ponownie orzekł o zwróceniu zatrzymanych figurek Parafii Katedralnej Kościoła Polskokatolickiego pod wezwaniem Św. Marii Magdaleny we Wrocławiu.
Postanowieniem z dnia 15 czerwca 2012r. Sąd Rejonowy dla Wrocławia - Śródmieścia w sprawie V Kp 496/12 po rozpoznaniu zażalenia pełnomocnika Tomasza Jabłońskiego zmienił powyższe postanowienie w ten sposób, że zatrzymane figurki oddane zostały na przechowanie Muzeum Narodowemu we Wrocławiu do czasu rozstrzygnięcia postępowania cywilnego pomiędzy Tomaszem Jabłońskim a Skarbem Państwa o ustalenie prawa własności tych dowodów rzeczowych lub ich wydanie.
Wyrokiem z dnia 22 września 2011 roku w sprawie I C 898/10 Sąd Okręgowy we Wrocławiu ustalił, że Tomasz Jabłoński jest właścicielem trzech sztuk alabastrowych puttów (figurek aniołków) z XVI wieku, pochodzących z ambony kościoła św. Marii Magdaleny we Wrocławiu autorstwa Frederica Grossa.
Postanowieniem z dnia 02 stycznia 2013r. w sprawie V Kp 496/12 Sąd Rejonowy dla Wrocławia - Śródmieścia zmienił postanowienie z dnia 15 czerwca 2012r. w zakresie rozstrzygnięcia o przekazaniu dowodów rzeczowych na przechowanie Muzeum Narodowemu we Wrocławiu, przekazując wniosek pełnomocnika Tomasza Jabłońskiego o wydanie dowodów rzeczowych Prokuraturze Rejonowej dla Wrocławia - Stare Miasto.
Następnie postanowieniem z dnia 28 stycznia 2013r. Prokurator Prokuratury Rejonowej dla Wrocławia - Stare Miasto na podstawie art.230§2 k.p.k. i art.323§1 k.p.k. postanowił zwrócić osobie uprawnionej, tj. Tomaszowi Jabłońskiemu powyższe figurki, opisane w wykazie dowodów rzeczowych nr 1/216/10 pod poz. 1, wstrzymując wykonanie powyższego postanowienia do czasu jego uprawomocnienia.
Odpis postanowienia doręczono Parafii Katedralnej Kościoła Polskokatolickiego p.w. Św. Marii Magdaleny we Wrocławiu.
W dniu 08 lutego 2013r. do Prokuratury Rejonowej dla Wrocławia - Stare Miasto wpłynęło nadane 07 lutego 2013r. zażalenie Parafii Katedralnej Kościoła Polskokatolickiego p.w. Św. Marii Magdaleny we Wrocławiu.
Skarżący zaskarżając w całości powyższe postanowienie zarzucił, iż brak jest podstaw do uznania iż Tomasz Jabłoński jest osobą uprawnioną albowiem w żaden sposób nie wykazał przysługującego mu tytułu prawnego do przedmiotowych trzech putt. Podnosząc poważy zarzut skarżący wniósł o uchylenie zaskarżonego postanowienia i przekazania Prokuratorowi do ponownego rozpoznania.
Sąd zważył, co następuje
W ocenie Sądu zażalenie nie zasługiwało na uwzględnienie a podniesiony w nim zarzut był chybiony.
Trzeba zauważyć, że zgodnie z treścią art.230§2 k.p.k. zatrzymane rzeczy niezwłocznie po stwierdzeniu ich zbędności dla postępowania karnego należy zwrócić osobie uprawnionej. Jeżeli wyniknie spór co do własności rzeczy, a nie ma dostatecznych danych do niezwłocznego rozstrzygnięcia, odsyła się osoby zainteresowane na drogę procesu cywilnego.
Uprawnienia właścicielskie co do zabezpieczonego dowodu rzeczowego zostały w sposób jednoznaczny rozstrzygnięte albowiem prawomocnym wyrokiem Sądu Okręgowego we Wrocławiu z dnia 22 września 2011 r. sygn. akt I C 898/10 ustalono że właścicielem trzech putt alabastrowych z XVI wieku, pochodzących z ambony kościoła Św. Marii Magdaleny we Wrocławiu jest Tomasz Jabłoński
Ponadto należało zauważyć, że budynek kościoła z jakiego wyniesione zostały powyższe figurki został przekazany Parafii Katedralnej Kościoła Polskokatolickiego we Wrocławiu dopiero w dniu 27.05.1972r., a opisane figurki zostały z niego wyniesione znacznie wcześniej, co również było przedmiotem ustaleń Sądu Okręgowego we Wrocławiu.
Jak wskazuje analiza akt postępowania prowadzonego przez Sąd Rejonowy dla Wrocławia - Śródmieścia V Kp 496/12, który wnioskował o rozważenie podjęcia działań umożliwiających restytucję zabezpieczonych dowodów rzeczowych do Katedry Św. Marii Magdaleny we Wrocławiu:
Prokuratoria Generalna wskazała, że nie ma kompetencji do podejmowania działań wszczynających postępowanie sądowe w niniejszej sprawie (vide pismo z 17.10.2012 r.)
w ocenie Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego brak jest dowodów, które wskazywałyby, że Skarbowi Państwa przysługiwał tytuł prawny do przedmiotowych putt, a zwłaszcza nie można zaoferować dowodów podważających ustalenia Sądu Okręgowego we Wrocławiu zawarte w wyroku z dnia 22 września 2011 r. sygn. akt I C 898/10, dotyczące zdarzeń, w wyniku których własność putt skutecznie nabył w sposób translatywny Tomasz Jabłoński, zwłaszcza że jego uprawnienie jest chronione instytucją nabycia od nieuprawnionego (art. 169 kc), wobec czego podjęcie czynności zastępstwa procesowego Skarbu Państwa przez Prokuratorię Generalną należy ocenić jako niecelowe (vide pismo sekretarza stanu Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego z dnia 28.09.2012 r.).
W tej sytuacji aktualnym pozostaje twierdzenie, że kwestia prawa własności zabezpieczonych trzech putt nie budzi już wątpliwości zarówno w stosunku do wskazanej parafii, jak i Skarbu Państwa.
Konsekwencją takiego ustalenia był zatem zwrot zabezpieczonych dowodów uprawnionemu czyli Tomaszowi Jabłońskiemu, o czym prawidłowo orzekł Prokurator postanowieniem z dnia 28 stycznia 2013r.
Z tych też powodów, wobec uznania, iż nie doszło do naruszenia przepisu art. 230 § 2 k.p.k., na mocy wyżej przytoczonych przepisów orzeczono jak w części dyspozytywnej postanowienia.
